Sayısal Verilerle Yasama

Şekil 33. Kanun Teklifi, Kanun Tasarısı ve TBMM Kararı Sayıları

Kaynak: TBMM Yayınları Yasama Bülteni, 2020.

2019 yılında TBMM Başkanlığı’na 128’i uluslararası antlaşma olmak üzere 981 kanun teklifi sunulmuş olup 6’sı iade edilmiştir. 118 kanun teklifi komisyonlarda görüşülerek Genel Kurul gündemine girmiş, 42’si kanunlaşmıştır.

Şekil 34. Yasama Dokunulmazlığı Tezkereleri

Kaynak: TBMM Yayınları Yasama Bülteni, 2020

Yasama dokunulmazlığı, milletvekillerinin görevleri gereği sahip oldukları iki ayrıcalıktan biridir. Yasama dokunulmazlığı, milletvekilinin seçimden önce veya seçimden sonra bir suç işlediği gerekçesiyle Meclis kararı olmadıkça sorguya çekilememesi, tutuklanamaması ve yargılanamaması anlamına gelmektedir. Bazı suçlar dokunulmazlık kapsamında yer almadığı gibi dokunulmazlık, milletvekilliğinin sona ermesi ile ortadan kalkmaktadır. 

Zaman zaman hararetli tartışmaların yapılmasına da neden olan dokunulmazlık, 2016 yılında gündemde çokça yer edinmiştir. 2016’dan 2020’ye kadar olan süreçte milletvekillerinden bazılarının haklarındaki tezkerelerin TBMM’de okunması ile milletvekillikleri sonlandırılmıştır.

2019 yılında yasama dokunulmazlığının kaldırılması hakkında 505 cumhurbaşkanlığı tezkeresi gelmiştir. Belediye başkanlığını tercih eden 4 milletvekiline ait 26 dokunulmazlık tezkeresi ve TBMM Başkanlığı’nın istemi üzerine 1 tezkere olmak üzere 27 tezkere TBMM Başkanlığı’na iade edilmiştir. 879 yasama dokunulmazlığı tezkeresi, Anayasa ve Adalet Komisyonları Üyelerinden Kurulu Karma Komisyon’da görüşülmeyi beklemektedir.

Denetim

Yazılı soru, genel görüşme, Meclis araştırması ve Meclis soruşturması yolları ile Türkiye Büyük Millet Meclisi, yürütmeyi denetleyebilmektedir. Denetleme yetkisi Meclis için vazgeçilmez yetkilerden biridir. Yürütmenin görev alanıyla ilgili cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlardan milletvekilinin bir önerge ile bilgi istemesi yazılı soru; toplumu ve devlet faaliyetlerini ilgilendiren belirli bir konunun TBMM Genel Kurulu’nda görüşülmesi ise genel görüşmedir. Meclis araştırması, belirli bir konuda bir komisyon aracılığıyla bilgi edinmek için yapılan inceleme iken Meclis soruşturması; “görevde bulunan veya görevinden ayrılmış olan cumhurbaşkanı yardımcıları veya bakanların ya da parlamenter hükûmet sisteminde görev yapmış olan başbakan veya bakanların görevleriyle ilgili işlerden dolayı cezai sorumluluklarını gerektiren fiilleri işleyip işlemediklerinin soruşturulmasıdır.”

Şekil 35. Yasama Dönemlerine Göre Denetim Önergeleri Sayıları

Kaynak: TBMM Yayınları Yasama Bülteni, 2020

TBMM söz konusu olduğunda sayısal verileri, yıl bazından ziyade yasama dönemi ve yasama yılı çerçevesinde değerlendirmek daha isabetli olmaktadır. İki milletvekilli genel seçimleri arasındaki süre, yasama dönemi olarak adlandırılır. Yasama yılları ise bu dönem içerisindeki 30 Eylül ile 1 Ekim arasındaki 1 yılı ifade etmektedir. Ancak seçim tarihinin farklı olması nedeniyle yasama yılının 30 Eylül’de sona erip 1 Ekim’de başlamasının mümkün olmadığı durumlarda ilk yasama yılı seçim sonrası yapılan ilk toplantı tarihinden başlar, son yasama yılı ise 1 Ekim’de başlayıp seçime kadar olan süreyi kapsar.

Şekil 36. Yazılı Soru Önergesi Sayıları

Kaynak: TBMM Yayınları Yasama Bülteni, 2020

Komisyonlar

Meclis komisyonları, geçici ve sürekli/daimî olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Meclis bünyesinde sürekli olan 18 ihtisas komisyonu bulunmaktadır. Meclis araştırması ve soruşturması komisyonları ise geçici olmak kaydıyla kurulabilmektedir. İhtisas komisyonları bünyesinde geçici olmak kaydıyla alt komisyonlar da kurulabilmektedir. Kanun yapımı, uzlaşma, araştırma, soruşturma gibi görevlere haiz olarak komisyonların birbirlerinden farklı görevleri bulunabilmektedir. Bu çerçevede dilek ve şikâyetlerin iletildiği dilekçe komisyonu, kadın erkek eşitliğinin sağlanması ve bu alandaki çalışmaların izlenmesi görevlerini yürüten kadın erkek fırsat eşitliği komisyonu, insan haklarını ilgilendiren hususlarla ilgilenen insan haklarını inceleme komisyonu, Meclis’in vatandaş ile bağını doğrudan kuran komisyonlardandır.

Şekil 37. Dilekçe Komisyonuna Gelen Dilekçe Sayısı

Kaynak: TBMM Yayınları Yasama Bülteni, 2020

Dilekçe komisyonuna 2019 yılında 5.747 dilekçe gelmiştir. Bu dilekçelerin %77,83’ü e-dilekçe yoluyla, %14,46’sı posta yoluyla, %7,72’si diğer yollarla iletilmiştir. 2018 yılında ise toplamda 9.313 dilekçe iletilmiş ve bunun %85,48’i e-dilekçe yoluyla, %10,69’u posta aracılığıyla, %3,82’si diğer yollarla gönderilmiştir. 2018 yılında gelen dilekçelerin 4.576’sı (%49,13) toplu imzalı iken 2019’da gelen dilekçelerin 1.976’sı (%36,84) toplu imzalıdır.

Şekil 38. Dilekçe Komisyonuna Gelen Dilekçelerin Konularına Göre Sayıları, İlk 5 Konu.

Kaynak: TBMM Yayınları Yasama Bülteni, 2020

Dilekçe Komisyonu’na 2018 ve 2019 yıllarında gelen başvuru konularının sıralaması benzerlik arz etmektedir. Öteki istek ve dilekler, adalet ve güvenlik, personel işleri, ihbar ve şikâyetler ilk dört konuyu oluşturmaktadır. 2018’de beşinci sırada millî savunma yer alırken 2019’da iş talebi başvuruları beşinci sıraya geçmiştir.

Alt Komisyonlar 

2019 yılında ihtisas komisyonları altında faaliyet göstermeye devam eden alt komisyonlar şu şekildedir:

• Dersim Olayları (1937-1938) ve Sonrasında Yaşananlar Nedeniyle Oluşan Mağduriyetlerin Giderilmesi Talebini İçeren Dilekçelere İlişkin Kurulan Alt Komisyon: 17.2.2012’de Dilekçe Komisyonu’nun alt komisyonu olarak kurulan Komisyon, çalışmalarına hâlen devam etmektedir.

• Obezite Tedavi Yöntemlerinden Cerrahi Uygulamalarda Malpraktis İddialarının Araştırılması ve Alınması Gereken Tedbirlerin Belirlenmesi Alt Komisyonu: 31.10.2018 tarihinde Dilekçe Komisyonu’nun alt komisyonu olarak kurulan Komisyon, çalışmalarına devam etmektedir.

• Devre Mülk ve Devre Tatil Sektörlerinde Yaşanan Mağduriyet İddialarının Araştırılması ve Alınabilecek Önlemlerin Belirlenmesi Alt Komisyonu: 31.10.2018 tarihinde Dilekçe Komisyonu’nun alt komisyonu olarak kurulan Komisyon, çalışmalarına devam etmektedir.

• Ön Ödemeli Gayrimenkul Satışlarında Yaşanan Sorunların Araştırılması ve Alınabilecek Önlemlerin Belirlenmesi Alt Komisyonu: 20.11.2019 tarihinde Dilekçe Komisyonu’nun alt komisyonu olarak kurulan Komisyon, çalışmalarına devam etmektedir.

• Çocuk Hakları Alt Komisyonu: İnsan Hakları İnceleme Komisyonu’nun alt komisyonu olarak 3 Temmuz 2019 tarihinde oy birliğiyle kurulmuştur. 

• Hükümlü ve Tutuklu Haklarını İnceleme Alt Komisyonu: İnsan Hakları İnceleme Komisyonu’nun alt komisyonu olarak kurulan Komisyon, ceza infaz kurumlarını ziyaret ederek incelemelerde bulunmuş, hazırlanan raporları Komisyon’a sunmuştur.

• Göç ve Uyum Alt Komisyonu: İnsan Hakları İnceleme Komisyonu’nun alt komisyonu olan bu Komisyon, Balkan göçmenleri ve Suriyeli sığınmacılar hakkında bir çalışma gerçekleştirmiş, Bağlum Çocuk Destek Merkezi’ni ziyaret etmiştir. Çeşitli araştırma çalışmaları devam etmektedir.

• Başta Kız Çocukları Olmak Üzere Gençlerin Bilim, Teknoloji, Matematik ve Mühendislik Alanlarına Yönlendirilmesi Konulu Alt Komisyon: Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu altında kurulan alt Komisyon, 2019 yılı boyunca çalışmalarına devam etmiştir.

• İstanbul Sözleşmesinin Etkin Uygulanması ve İzlenmesi Konulu Alt Komisyon: Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu altında kurulan alt Komisyon, 2019 yılı içerisinde Şiddet Önleme ve İzleme Merkezine (ŞÖNİM) ve Ankara Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü Kadın Sığınmaevine ziyaret gerçekleştirmiştir.

Meclis Araştırması Komisyonları 

2019 yılı içerisinde kurulan Meclis Araştırması Komisyonları ise şu şekildedir:

• Bilişim Teknolojileri Bağımlılığını Araştırma Komisyonu: Genel Kurul’un 21.02.2019 tarihli 56. Birleşiminde görüşülmesi sonucu kurulmuştur. Komisyonun amacı; bilişim teknolojileri bağımlılığının etkilerinin incelenerek olası zararlarının bertaraf edilmesi ve bu teknolojilerin kontrollü kullanımının sağlanması için yapılması gerekenleri saptamaktır.

• Hayvan Haklarını Araştırma Komisyonu: Genel Kurul’un 20.02.2019 tarihli 55. Birleşiminde görüşülmesi sonucu kurulmuştur. Komisyonun amacı; hayvanların haklarının korunması ile hayvanlara eziyet ve kötü muamelelerin önlenmesi için alınması gereken tedbirlerin belirlenmesidir.

• ALS, SMA ve Benzeri Hastalıkları Araştırma Komisyonu: Genel Kurul’un 05.02.2019 tarihli 48. Birleşiminde görüşülmesi sonucu kurulmuştur. Komisyonun amacı; ALS, SMA, DMD, MS hastalıklarında ve kesin tedavisi bilinmeyen diğer hastalıklarda uygulanan tedavi ve bakım yöntemleri ile bu hastalıklara sahip kişiler ve yakınlarının yaşadıkları sorunların ve çözümlerin belirlenmesidir.

• Rabia Naz Vatan Başta Olmak Üzere Şüpheli Çocuk Ölümlerini Araştırma Komisyonu: Genel Kurul’un 17.07.2019 tarihli 104. Birleşiminde görüşülmesi sonucu kurulmuştur. Komisyonun amacı; Rabia Naz Vatan başta olmak üzere şüpheli çocuk ölümlerinin araştırılması ve bu konuda alınması gereken tedbirlerin belirlenmesidir.

Tüm bu komisyonlar incelendiğinde, TBMM’nin kamuoyu gündeminde yer alan konuları dikkate aldığı görülmektedir. Gerek toplum sağlığı gerek toplumda infial uyandıran olaylar gerekse toplumun güçlendirilmesi ve gelecek için yönlendirmelerin yapılması hususunda TBMM Komisyonları çalışmalar yürütmektedir. Dilekçe ile yapılan başvurularda toplu dilekçelerin ve/veya aynı konuda çokça başvuru alınmasının komisyonların kurulmasında etkili olduğu da ifade edilmelidir. Özellikle Rabia Naz’ın ölümü, hayvan hakları, İstanbul Sözleşmesi, çocuk hakları, hükümlü ve tutuklu hakları ile ilgili kurulan komisyonlar yıl içinde gündemde yer alan hukuki konular olarak karşımıza çıkmıştır. Bu bağlamda yasama, yargı ve toplum arasındaki ilişki dikkate değerdir.