ANALİZ YAZILARI
Enes Yusuf Şahin
Avukat
İcra hukuk mahkemeleri, icra dairelerince görülen işlerin denetlenebilmesi amacıyla İcra İflas Kanunu’nun 4’üncü maddesi ile kuruluşu düzenlenen mahkemelerdir. Buna göre; “İcra ve iflâs dairelerinin muamelelerine karşı yapılan şikâyetlerle itirazların incelenmesi icra mahkemesi hâkimi yahut kanun gereğince bu görev kendisine verilmiş olan hâkim tarafından yapılır”. Bu mahkemeler, tek hakimli olup icra dairelerinin muameleleri hakkında şikâyet ve itirazları incelemekle yetkilendirilmiştir.
İcra hukuk mahkemeleri, ülkemizdeki iş yükü yoğunluğu fazla olan hukuk mahkemeleri arasındadır. Burada görülen dosyalar son yıllarda ciddi bir artış göstermekte olup buna paralel olarak iş yükünün de aynı oranda arttığı değerlendirilmektedir. 2020 yılında görülen toplam dosya sayısı 282.525 iken 2021 yılında bu sayı 322.062’ye yükselmiştir. Önceki yıllara bakıldığında da bu artışın gözlemlenmesi mümkündür. Adalet Bakanlığınca Adalet Bakanlığı 2021 Adli İstatistik verilerinin incelenmesinden 2014 yılından itibaren düzenli artış gösteren dosya sayısının yalnızca 2020 yılında düşüş gösterdiği görülmektedir. Buradaki düşüşe, yargıda sürelerin 20.03.2022 tarihinde durdurulmasının sebep olduğu kanaatindeyiz. Daha sonra sürelerin durdurulmasına ilişkin karar 15.06.2020 tarihine kadar tekrar uzatılmıştır. Yargıda sürelerin bu şekilde durdurulması ve ayrıca pandemi şartları sebebiyle yürütülecek işlerin aksamaya uğraması 2021 yılı dosya sayılarının düşüşünü açıklar niteliktedir. Düşüşün istikrarlı olmaması, agresif olması ve bu dönem sonrası yine aynı şekilde yükselişin görülmesi, bu değerlendirmeyi destekleyecek bir diğer argümandır.
Hukuk mahkemeleri arasında icra hukuk mahkemelerinin dosya yükünün 2021 yılında, 322 bin dosyayla genel toplama nazaran %7,4’lük bir kısmını oluşturduğu görülmüştür. Bu oran önceki yılda 282 bin dosya ile %7,8 iken 2019 yılında ise 325 bin dosya ile %8,6 oranında seyretmiştir. Oranların değerlendirilmesinden, son üç yılın dosya sayılarının birbirinden farklı olmasına rağmen oran olarak birbirlerine yakın düzeyde kalması, İcra Hukuk dosyalarının, genel hukuk dosyaları içinde belirli bir oranda seyrettiğini göstermektedir. Bu durumda, dosya sayıları bakımından yaşanan topyekûn artış içinde İcra Hukuk Mahkemelerinin üzerine düşen rolü yerine getirdiğini söylemek yanlış olmayacaktır. Bunun yanında, bir önceki paragrafta değinilen istatistiklerden, her geçen yıl sayıları artan hukuk dosyaları arasında, icra hukuk dosyalarının da sayılarının artmaya devam ettiği değerlendirilmektedir. Nihayet, iş yükü artışı Türkiye yargısının kaçınılmaz bir gerçeğidir denebilir.
2021 yılında icra hukuk mahkemelerinde açılan davalar, ortalama 147 günde görülerek karara bağlanmıştır. Hukuk mahkemeleri genel ortalamasının (Asliye Hukuk, Asliye Ticaret, İş, İcra Hukuk, Sulh Hukuk, Kadastro, Tüketici, Aile, Fikri ve Sınai Haklar) yani 251 günün altında olduğu, bu yönüyle dosyaların daha çabuk karara bağlandığı gözlemlenmiştir. Ancak icra hukuk mahkemelerinde, şikâyet, borca itiraz, kıymet takdiri gibi konulara ilişkin yargılamaların yoğunlukta olması, ekseriyetle dosya üzerinden inceleme yapılarak karar verilebildiği de göz önüne alındığında, dosyaların iş yükü sebebiyle olması gerekenden daha geç görüldüğü ve karara bağlandığı söylenebilecektir. Ayrıca dosyaların ortalama görülme ve karara bağlanma süresi 2014 yılından itibaren artış göstermiş, 2019 yılında 159, 2020 yılında 206 güne yükselmiştir. 2021 yılında ise bu sürenin 147 güne düşmesinin sebebi, yukarıda da ifade edildiği gibi yargıda sürelerin durdurulması sebebiyle iş yükünün düşmesi, bunun sonucunda derdest olan mevcut dosyaların bitirilmesi olarak değerlendirilmektedir.
Sonuç olarak icra hukuk mahkemeleri, hukuk dava dosyalarının geneli içinde ortalama %7’lik bir yer işgal etmekte, bu oran dalgalı seyretmektedir. Ancak iş yükü ve dosya sayısı yıllara göre düzenli artış göstermekle birlikte pandemi döneminde her alanda olduğu gibi icra hukuk dosyalarında da azalma müşahede edilmiştir. COVID-19 pandemisinin bir tür istisna olduğu kabul edildiğinde dosya sayılarının, dosyaların görülme süresinin ve iş yükünün düzenli artış gösterdiği, bu şekilde seyretmeye devam ederse ileride altından kalkılamayacak bir yükle karşı karşıya olunduğu değerlendirilmektedir. 2021 yılı verileri, anılan istisnai durum sebebiyle, yargıdaki verimlilik ve adalete erişim konusundaki güven gibi temel hususlarda açıklayıcı bilgi vermekten uzak kalmaktadır. Pandemi sebebiyle tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de yargı işlerinde aksama meydana geldiği görülmektedir. Nihayet, iş yükündeki ivmenin dahi azalmamasının, dahası dosya sayılarında istikrarlı bir düşüş sağlanamamış olmasının, yargıda bu alanda bazı tedbirlerin alınmasını zorunlu kıldığı açıktır.
İcra Hukuk Mahkemeleri Dosya Sayısının Görünümü (2014 – 2021)
Kaynak: Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü, Adli İstatistikler
İcra Hukuk Mahkemelerinde Ortalama Görülme Süresi ve Çıkan Dosyaların Gelen Dosyalara Oranı (Gün, %, 2014-2021)
Kaynak: Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü, Adli İstatistikler
İcra Hukuk Mahkemelerinde Dava Türüne Göre Açılan Dosya Sayısı (2021)
Kaynak: Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü, Adli İstatistikler
İcra Hukuk Mahkemeleri Dava Türü Karar Oranları (%, 2021)
Kaynak: Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü, Adli İstatistikler
