2019'da İKAM

İslam İktisadı Araştırma Merkezi (İKAM), “adil bir dünya ve bereketli bir iktisat” düşüncesini gerçekleştirmek amacıyla yola çıkmış bir kurumdur. İKAM, “İslam iktisadı” düşüncesinin külli bir şekilde inşası için çalışmalar yapmaktadır.

7. İslam İktisadı Atölyesi Gerçekleştirildi

Bu amaçla İKAM, 2019’da “İslam İktisadında Para” başlıklı 7. İslam İktisadı Atölyesini gerçekleştirdi. 10 farklı ülkeden 200 katılımcı ile gerçekleştirilen atölyede modern kapitalist anlayışın karşısında İslam iktisadındaki paranın yeri, rezerv bankacılığı, katılım bankacılığının kredi arzı, İslami para politikası, büyüme ve para ilişkisi, para politikası etiği gibi konularda tebliğler sunuldu. Ayrıca, önceki atölyelerde olduğu gibi 7. İslam İktisadı Atölyesi’nde sunulan tebliğler İktisat Yayınları’ndan Türkçe ve Routledge yayınlarından İngilizce olarak yayımlandı.

İslam İktisadı Ödülleri Sahiplerini Buldu

2018 yılından itibaren İslam İktisadı Atölyesi öncesinde düzenlenen törenle verilen İslam İktisadı Ödülleri bu sene de sahiplerini buldu. İslam İktisadı Ödülleri, alandaki çalışmaları teşvik etmek üzere her yıl İKAM tarafından; İslam İktisadı Araştırma Ödülü, İslam İktisadı Uygulama Ödülü ve İslam İktisadına Katkı Ödülü olmak üzere üç dalda verilmektedir.

İslam İktisadı Araştırma Ödülü, yapmış olduğu değerli çalışmalar ile alana yaptığı katkılardan dolayı İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi öğretim üyesi ve aynı zamanda Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Meclisi eski üyesi Prof. Dr. Sabri Orman’a takdim edilmiştir.

Uygulama Ödülüne, üyeleri arasında dayanışmayı öngören Müstakil Sanayici ve İş Adamları Derneği Karz-ı Hasen Sandığı layık görülmüştür. 4 ayrı fon ile kurulmuş olan sandık kurulduğundan bu yana fon miktarını başarılı bir şekilde arttırmıştır. Sandık, Karz-ı Hasen uygulamalarına örnek teşkil etmektedir. İslam İktisadı Uygulama ödülü, MÜSİAD Karz-ı Hasen Sandığı adına MÜSİAD Genel Başkanı Abdurrahman Kaan’a takdim edilmiştir.

İslam İktisadına Katkı Ödülü ise yaşamı boyunca İslam iktisadı alanına yapmış olduğu katkılar ve yayımladığı çok sayıda değerli eser dolayısıyla İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Ahmet Tabakoğlu’na takdim edilmiştir.

Çalıştaylarda Karzı Hasen ve Ortaklıklar Ele Alındı

İKAM yapmış olduğu çalıştaylara 2019 yılında da devam etti. Bu bağlamda çalıştaylar dizisinin altıncısı olan “Karzı Hasen Çalıştayı” gerçekleştirildi. Doç. Dr. Süleyman Kaya “Karz-ı Hasen’in Fıkhi Boyutu ve Tarihi Tecrübesi” hakkında, Arş. Gör. Dr. Mücahit Özdemir ise “Karz-ı Hasen Modelleri: Dünya ve Türkiye Uygulamaları” konusunda sunum gerçekleştirmiştir. Çalıştayın son oturumunda Bekir Sami Nalbantoğlu MÜSİAD Karz-ı Hasen Sandığı’nda, Ali Can Yenice İKSAR’da ve Abdullah Talha Genç ise KAMPERDER’de mevcutta yürütülen Karz-ı hasen uygulamaları hakkında bilgi ve tecrübelerini katılımcılarla paylaştılar. Çalıştayda Karz-ı hasenin fıkhi boyutu ile beraber Türkiye’deki uygulamalarından ve kurumsallaşma zemininden söz edilmiştir.

2019 yılı içerisinde gerçekleştirilen bir diğer çalıştay “İş Ortaklıkları Çalıştayı” olmuştur. Mevzu hukuk ve İslam hukuk doktrini çerçevesinden iş ortaklıklarının genel durumu çalıştayın konusu olarak ön plana çıkmıştır. Çalıştayda Necmettin Kızılkaya “Teorik ve Tarihsel Boyutlarıyla İslam Hukukunda İş Ortaklıkları” başlıklı tebliğini sunmuştur. İkinci oturumda Mustafa Halil Çonkar “Günümüzde Hukuki ve İktisadi Açıdan İş Ortaklıklarının Mevcut Durumu” başlıklı bildirisini sunmuştur.

İslam İktisadı Temel Eğitim Programları Yaygınlaştı

2019 yılı İKAM için aynı zamanda İslam İktisadı Temel Eğitim Programlarının başladığı yıl olmuştur. Bu yoğun eğitim serisi İslam iktisadı alanında çalışmalar yapan araştırmacı adayları için bir giriş eğitimi olarak düzenlenmektedir. Programın amacı İslam iktisadı alanında çalışma yapmaya başlamış veya başlamayı düşünen araştırmacı ve araştırmacı adayları için bu kavramı her boyutuyla anlaşılır kılmaktır. Bu program sonrasında ilgili alanda çalışmaya başlamadan önce araştırmacının zihinde; İslam iktisadı kavramı, günümüze kadar süregelen serüveni, temel ilkeleri ve uygulanabilir bir sistemin bileşenleri, ilgili alanın sektörde karşılığı olan katılım bankacılığı genel hatlarıyla inşa edilmiş olacaktır. Ayrıca bu alandan çalışmaya aday araştırmacıların, izlenecek metodolojiyi anlamaları, İslam iktisadının fıkhi temellerini kavramaları ve güncel iktisadi meseleler karşısında İslam iktisadının bulunduğu yere ve sunduğu çözüm önerilerine vakıf olmaları amaçlanmaktadır.

Yıl içerisinde İslam İktisadı Temel Eğitim Programları farklı illerde üç kez uygulanmıştır:

• 3-4 Mayıs 2019, İstanbul

• 16-17 Kasım 2019, Adana (Doğu-Batı Bilim Sanat Derneği işbirliği ile)

• 30 Kasım-1 Aralık 2019, Ankara (İslam Düşünce Enstitüsü işbirliği ile)

Eğitimlerde “İslam İktisadının Doğuşu ve Gelişimi”, “İslam İktisadının Metodolojisi”, “Güncel İktisadi Sorunlar Karşısında İslam İktisadı”, “İslam İktisadının Temel İlkeleri”, “Katılım Bankacılığına Giriş”, “İslam İktisadi Sisteminin Temel Bileşenleri”, “İslam İktisadında Zekât Kurumu”, “İktisat ve Ahlak” ve “İslam İktisadının Fıkhi Temelleri” dersleri verilmiştir.

Ufuk Açıcı Konferanslar

2019 yılında İKAM’ın gerçekleştirdiği faaliyetlerden bir diğeri, alana ilgiyi arttırmak için gerçekleştirilen konferanslar olmuştur. Bu minvalde, Oxford Üniversitesinde İslam iktisadı çalışmaları yapan Dr. Adeel Malik ile “İslam’ın Bakış Açısından Sosyal Adalet: Günümüze Yansımaları” konferansı düzenlenmiştir. Malik, konferansta İslam dünyasının ürettiği sosyal adalet bağlamındaki önemli fikirleri ele alarak, bu fikirlerin çağdaş siyasi ve ekonomik ilişkilerini geniş çerçevede değerlendirmiştir. İslam’daki sosyal adaletin önemini hem teorik hem de tarihsel açıdan ayrıntılı olarak anlatmış, tarihin görünür ve görünmez değişimi arasındaki bağlantıyı örneklerle açıklamıştır. Bir diğer konferans İstanbul Şehir Üniversitesi’nde İslam iktisadı çalışmaları yapan Prof. Dr. Ahmet Faruk Aysan ile “İslam İktisadının Geleceği” başlığıyla düzenlenmiştir. Konferansta İslam iktisat anlayışının hem sorunları hem de baskın anlayış karşısında gelecek tasavvuru tartışılmıştır. Katılımın yoğun olduğu programda İslam iktisadının hem hukuk hem de iktisat anlayışı bağlamında geleceği üzerinde durulmuştur.

İslam İktisadı Bibliyografyası Genişledi

2019 yılında İKAM’ın yürüttüğü projelerden olan “İslam İktisadı Bibliyografyası” da zenginleştirilmiştir. 5 dilde toplam 10435 eseri bünyesinde barındıran bibliyografyada makale, kitap, kitap bölümü başta olmak üzere farklı türlerde eserler kullanıcıların hizmetine sunulmuştur. İslam İktisadı alanındaki en kapsamlı veri tabanı olan İslam iktisadı bibliyografyası, bu alanda çalışan araştırmacılara ilgili kaynakların listesine ve bir kısmının bizzat kendisine de erişim noktasında imkân sağlamaktadır. Araştırmacılar, özellikle güncel literatürü takip etmek açısından bu veri tabanı üzerinden son kırk yıldan yayımlanmış çalışmaların listesini güncel bir şekilde elde edebilme imkânı bulmaktadırlar. Site üzerinden genel arama yapılabildiği gibi, başlık, anahtar kelime, yazar adı, yayın yılı, eser türü gibi filtrelemelerle arama yapma imkânı da bulunmaktadır. Bibliyografya genel itibariyle Türkçe ve İngilizce dillerinde yayımlanmış eserlerden oluşmakla beraber Arapça ve Malayca başta olmak üzere diğer dillerde yayımlanmış eserlerle de zenginleştirilmesi amaçlanmaktadır.

TUJISE, Alanın En Etkin Dergisi Olmaya Başladı

İKAM İslam iktisadı çalışmalarına, çıkardığı TUJISE dergisi ile akademik yayın alanında da destek vermektedir. TUJISE, İslam iktisat düşüncesinin anlaşılmasına sağlamak, alanda yapılan çalışmaların gelişimine katkıda bulunmak amacıyla ampirik, teorik, disiplinler arası, literatür taraması gibi farklı niteliklerdeki makaleler yayımlamaktadır. Ayrıca her sayıda kitap incelemelerine de yer verilmektedir. Yılda iki kez yayımlan dergi, ESCI, EBSCO Host, Directory of Open Access Journals, SOBİAD, ResearchBib, Index Copernicus ve Asos indekslerinde taranmaktadır.

2019 yılının Şubat ve Ağustos ayları olmak üzere, derginin 6.1 ve 6.2’nci sayıları yayımlanmıştır. Her iki sayıda da 5’er makale ve 5’er kitap değerlendirmesine yer verilirken yıl boyunca toplamda 10 makale ve 10 kitap değerlendirmesine yer verilmiştir. Yayımlanan çalışmalar iktisattan, faizsiz finans modellerine, katılım bankacılığından, asgari ücrete geniş bir perspektifte şekillenmiştir.

Araştırma Raporları Güvenilir ve Taze Bilgi Üretiyor

İslam İktisadı Araştırma Merkezi, yayın faaliyetlerini ayrıca çıkarmış olduğu raporlar ile de devam ettirmektedir. Bu minvalde 2019 yılında 2 araştırma raporu ve 2 ülke raporu olmak üzere 4 rapor yayımlamıştır.

İslam İktisadı Emek Raporu, İKAM raporlarının onuncusu olarak yayınlanmıştır. Raporda Kırklareli Üniversitesi’nden Taha Eğri, asgari ücret ve istihdam konusunu ele alırken, İstanbul Üniversitesi’nden Sayım Yorğun ise İslam ülkelerinde sendikal haklar ve bu alanda yaşanan sıkıntıları değerlendirmiştir. Rapor iki bölümden oluşmaktadır. “Asgari Ücret ve İstihdam: OECD Ülkeleri İçin Panel Zaman Serisi Yaklaşımı” başlıklı ilk bölümde OECD ülkelerinde asgari ücretin istihdam üzerindeki etkisi analiz edilmiştir. Çalışmada 1997-2017 dönemi için panel zaman serisi yöntemiyle gerçekleştirilen analizlerde hem model hem de ülke düzeyinde katsayılar tespit edilmiştir. İkinci bölüm ise “İslam Ülkelerinde Sendikal Haklar ve Yaşanan Sorunlar” başlığını taşımaktadır. Bu bölümde İslam dünyasındaki sendikal haklar ve bu haklarla ilgili uygulamalar incelenmiştir. Çalışma bir yandan İslam ülkelerinde sendikal haklara ve uygulamalara yönelik durum tespiti yaparken sorunları tartışmayı ve çözüm önerileri gündeme getirmeyi amaçlamıştır.

Araştırma raporlarının ikincisi ve İKAM raporlarının on birincisi “İslam İktisadı ve Finansı Sahasında Çalışma Yapan Dergi ve Yayınevleri Üzeri Bir Değerlendirme” başlığıyla yayınlanmıştır. Bu rapor; akademik dergilere, hâlihazırdaki araştırma merkezlerine ve yayınevlerine odaklanarak özellikle son yirmi-otuz yıl içerisindeki İslam iktisadı ve finansı disiplininde ortaya çıkan araştırma hacmini incelemeyi amaçlamaktadır. Araştırma İslam iktisadı, bankacılık ve finans üzerine yayımlanan muhtemel tüm dergiler hakkında detaylı bilgi içeren ilk geniş kapsamlı rapor olmuştur. Araştırma sonucunda bu disiplin içinde yayınlanan dergilerin sayısının yaklaşık olarak 73 olduğu saptanmış ve bu sayının önceki tüm araştırmalarda bildirilen sayıdan oldukça fazla olduğu ortaya konmuştur.

İKAM’ın 2019 yılında çıkarmış olduğu ülke raporlarının ilki Doğu Afrika raporu olup, “Doğu Afrika’da İslam İktisadı ve Finansının Tarihi ve Gelişimi” başlığıyla yayınlanmıştır. Bu çalışma, Doğu Afrika’nın İslam iktisadını ve finansını benimsemek adına çıktığı yolculuğun izini sürmektedir. Çalışma, incelenen dört ülkeden her biri için İslam iktisadı ve finansı tarihine, İslami finansal kurumların ana akım sektörle karşılaştırılmasına, İslami finans eğitimi ve araştırma faaliyetlerinin durumuna ve zekât ve vakıf sektörlerinin önemli noktalarına dair incelemeler sunmaktadır. Çalışma sonucunda genel olarak bu bölgedeki İslam iktisadı ve finansının, başlıca İslami bankacılık sektörü üzerinden ele alındığı görülmektedir. Çalışma, bölgedeki İslam iktisadı ve finansının temel etkenlerini saptamaktadır. Bu etkenlere önemli ölçüde kalabalık bir Müslüman nüfusve etik yatırım fırsatları için gösterilen talep de dâhildir.

Ülke raporlarının ikincisi Bangladeş raporu olup, “Bangladeş’te İslami Bankacılık ve Finans Alanına Genel Bir Bakış” başlığıyla yayınlanmıştır. Bu çalışma, Bangladeş’in İslam iktisadını ve finansını benimsemek adına çıktığı yolculuğun izini sürmektedir. Bangladeş Güney Asya’da bulunan dördüncü en büyük Müslüman ülke olma özelliğine sahip bir ülkedir. Bu ülke, aynı akran grubu içerisinde bulunduğu çevredeki ülkeler ile karşılaştırıldığında, takdire şayan bir ekonomik ve toplumsal başarı elde etmiştir. İslami bankacılık varlıkları açısından küresel düzeyde sahip olduğu pay nispeten düşük görünmekle birlikte, bölgesel düzeydeki payı cesaret verici bir görüntü sunmaktadır.

İktisat Yayınlarından 2019’da 20 Yeni Kitap

İslam İktisadı Araştırma Merkezi kapsamında faaliyetlerini sürdüren İktisat Yayınları faaliyetlerine 2019 yılında hız kesmeden devam etmiştir. Bu yıl içerisinde 20 kitap yayımlamıştır. Ayrıca sonraki yıllarda yayımlanacak 25 kitap da yayıma hazırlanmaya devam etmiştir.

Adil Bir Para Sistemine Doğru, Ekonomide Devletin Rolü: İslamî Bir Bakış, İslam ve Ekonomi-Politik Sistemler, İslam’da İktisadi Kuruluşlar ve Yoksullukla Mücadele, Yönetişime İslamî Bakışlar, Zekâtın Kurumsallaşması: Dünya Uygulamaları ve Türkiye İçin Model Önerisi, İslam İktisadında Metodoloji: Sorunlar ve Çözüm Önerileri, İslam İktisadının Kısa Tarihi, İslam İktisat Düşüncesinin Olgunlaşması (17. Yüzyıl), Muhammed Hamidullah: İslam İktisadında Öncü Bir İsim, Müslüman Arap Yazarların İktisat Düşüncesi (19. Yüzyıl), Ahlâklı Olmak ve İnsanın Esenliği Üzerine Görüşler: İslam İktisadına Bir Katkı, İktisadın Geleceği: İslamî Bir Bakış, İslam İktisadı Üzerine Söyleşiler, İslam İktisadının Ekonomisi, İslam İktisadının Temelleri: Kurumlar ve Kuramlar, Sabahattin Zaim ile İktisat Toplum ve Siyaset, Katılım Bankacılığında Risk: Kâr-Zarar Ortaklığı Enstrümanlarının Analizi kitapları bu minvalde 2019 yılı içerisinde çıkan kitapların listesini teşkil etmektedir.

İktisat Yayınları’nın faaliyet alanını genişletmeyi hedefleyen İKAM, 2019 yılında İSEFAM ile yayım anlaşması imzalamıştır. Bu doğrultuda bundan sonraki süreçte İSEFAM tarafından çıkarılan kitaplar, proje çıktıları ve lisansüstü tezler İktisat Yayınları tarafından yayımlanacaktır.

Ayrıca Türkiye İktisadi Girişim ve İş Ahlakı Derneği (İGİAD), İKAM aracılığıyla çeşitli üniversitelerde İslam İktisadı ve Finansı bölümlerinde okuyan lisans, yüksek lisans ve doktora öğrencilerine, derslerinde okutulan İktisat Yayınları kitaplarını hediye etmiştir. Bu vesileyle akademik alanda çalışan öğrencilere destek olunması amaçlanmıştır.

Sunumlarda

2019’da İKAM’da taze ve önemli çalışmalar ile ilgili sunumlar yapılmaya devam edildi. İKAM, kitap konuşmaları dizisinin üçüncüsünü Fatih Savaşan, Şakir Görmüş ve Mervan Selçuk ile gerçekleştirdi. Prof. Dr. Fatih Savaşan “İslam İktisadı Üzerine Söyleşiler” kitabının oluşumu ve yazım sürecindeki deneyimlerini paylaşırken, Prof. Dr. Şakir Görmüş ve Mervan Selçuk “Zekâtın Kurumsallaşması” kitabı hakkında değerlendirmelerde bulundu.

İKAM Sunumları dizisinin üçüncüsü “İslami Mikrofinans Model Önerileri” başlığıyla Mücahit Özdemir tarafından gerçekleştirilmiştir. Sunumda, mikro finans uygulamalarının İslami bankacılıktaki konumu hakkında çeşitli noktalara değinilmiştir. Dördüncü sunum ise “İslami Bankalarda Bilgi, Finansal Performans ve Kurumsal Yenilik’’ başlığıyla Erhan Akkaş tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmada, bilginin makro ve sektörel boyutta önemli bir faktör olduğu ve İslami bankaların oluşumu sürecinde ontolojik ve epistemolojik olarak farklı bir yol izlediği belirtilmiş, dolayısıyla İslami bankaların bankacılık sistemi içerisinde organik kurumlar olmadığına, ancak bu bankaların kurumsal yenilik bağlamında değerlendirileceğine değinilmiştir.

Genç Araştırmacılar İKAM’da Buluşuyor

Genç Araştırmacılar buluşması ile Türkiye’de İslam iktisadı alanında farklı üniversitelerde yüksek lisans ve doktora derecelerinde çalışma yapan genç kuşak araştırmacılar ile bir araya gelip çalışmalarını paylaşma ve iş birliklerini geliştirme imkânı bulmuştur.

Danışma Kurulu Görüşleriyle İKAM’a Işık Tutuyor

İKAM 7 Aralık 2019 tarihinde danışma kurulu toplantısının dördüncüsünü düzenlemiştir. Alanda tecrübeli isimlerden oluşan Danışma Kurulu üyeleri İKAM’ın 2019 yılında gerçekleştirmiş olduğu faaliyetleri değerlendirmişler, 2020 ve ilerisi için görüş ve önerilerini sunmuşlardır.

Ziyaretler Yıl Boyunca Devam Etti

Son olarak 2019 yılında kurumsal ziyaretler de sürdürülmüştür. Bu minvalde, Al Maali Dubai’nin Fas’taki yöneticileri Dr. Wail Aaminou ve Dr. Ahmed Tahiri Jouti; Türkiye Katılım Bankaları Birliği Genel Sekreter Yardımcısı İsmail Vural ve Destek Birimleri Koordinatörlüğü Yöneticisi Halis Çelenk; ICIFE Başkan Yardımcısı Abdul Razaq Dzuljastri; Al-Huda İslami Bankacılık ve Ekonomi Merkezi (CIBE) Afrika Bölgesel Koordinatörü Tanzila Javed; Kyoto Üniversitesi’nden Prof. Dr. Shinsuke Nagaoka ve Uganda İslam Üniversitesi’nden Taha Kasule İKAM’a ziyarette bulundu. İKAM ise 2019’da Sakarya Üniversitesi, KTO Karatay Üniversitesi ve Necmettin Erbakan Üniversitesi’ne nezaket nezaket ziyareti gerçekleştirmiştir.