Eğitimin İnsan Gücü
Eğitim İzleme Raporu 2019'u incelemek için buraya tıklayabilirsiniz.
MEB’in ve Türk eğitim sisteminin insan kaynağını, çok az sayıdaki idari personel dışında sayıları bir milyonu aşan öğretmenlerden oluşmaktadır. Okul yöneticileri, ilçe ve il düzeyindeki yöneticilerin tamamı, merkez teşkilatındaki yöneticilerin ise büyük kısmı da öğretmenlikten gelmektedir. Bu durumda MEB için insan kaynağı söz konusu olduğunda öğretmen akla gelmektedir. 2019 yılı, öğretmenlerin mesleki gelişimlerinin çok konuşulduğu bir yıl oldu. Okul yöneticilerinin seçimi ve değerlendirilmesine yönelik bazı kararlar alındı ve düzenlemeler yapıldı. 2019 yılında öğretmenlerin moral ve motivasyonlarını artırmaya yönelik çalışmalara ağırlık verildiği görüldü. Yıl boyu beklenen Öğretmenlik Meslek Kanunu ise 2019’da da çıkarılamadı. 40 bin öğretmen ataması yapıldı. Öğretmen yetiştirmeye yönelik tartışmaların başında ise pedagojik formasyon uygulaması ve yeni nesil eğitim fakülteleri ile ilgili konular vardı. Ancak gerek pedagojik formasyon gerekse de eğitim fakülteleri ile ilgili somut bir gelişme yaşanmadı.
Okul Yöneticisi Seçme
2023 Eğitim Vizyonu hedeflerinden biri de okul yöneticiliğinin profesyonel bir meslek olması için altyapının hazırlanması idi. Bu kapsamda öncelikle okul yöneticilerini seçme sınavının kapsamında yöneticilik yeterliliklerine ilişkin soru oranının artırılması ve temel yetenek sorularının eklenmesi, ilk adım olarak hayata geçirilen uygulamalar oldu. Sınavın MEB tarafından değil de ÖSYM tarafından yapılmasının sağlanması ise sınavın kalitesinin ve güvenirliğinin artırılması bakımından önemli bir adım olarak kabul edildi. Yeni formattaki sınavın ilki, 21 Nisan 2019’da gerçekleştirildi. Okul yöneticisi görevlendirmelerinde mülakat uygulaması devam etmekle birlikte önceki yıllarda çok fazla gündemi meşgul eden şaibe söylentilerinin önüne geçmek için yazılı sınavdan alınan puanın ağırlığı (%80’e %20) artırıldı. Okul yöneticilerinin yetkinliklerinin artırılması amacıyla yıl boyunca 6 binden fazla müdür yardımcısına uygulamalı eğitimler verildi.
Hizmet İçi Eğitimler ve Mesleki Gelişim
Öğretmenlere yönelik olarak MEB bünyesinde hizmet içi eğitimlerin planlaması ve organizasyonu, Öğretmen Yetiştirme ve Geliştirme Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. Ziya Selçuk’un, Bakanlığa başlamasının ardından MEB bürokrasisindeki ilk önemli değişiklik de bu birimde yaşandı. 13 Eylül 2018’de genel müdür olarak atanan Doç. Dr. Adnan Boyacı, 2019 yılı boyunca tanıtımı yapılan birçok yenilikçi çalışmada gündeme geldi. Öğretmen odalarının tasarımı, önlük uygulaması, öğretmenler arası turnuvalar gibi görünürlüğü yüksek çalışmalar yanında öğretmenlerin mesleki gelişimlerine yönelik bazı örnek uygulamaları da hayata geçirdi.
Bakanlığın en önemli müttefikleri olarak tanımladığı okul yöneticilerinin ve öğretmenlerin mesleki gelişimini yeniden yapılandırmayı hedeflediklerini birçok kez dile getiren Boyacı, bu süreçte yüz yüze ve uzaktan eğitimin bir arada kullanıldığı karma bir mesleki gelişim modelini benimsediklerini belirtti. Yeni paradigmanın hizmet içi değil sürekli mesleki gelişme esasına dayandığı, gerçekçi, sürdürülebilir ve etkili; izlemeye, değerlendirmeye dayalı; kariyer ile ilişkilendirilmiş; ulusal, uluslararası sertifikasyon fırsatı sunan; öğretmen yeterliklerine dayalı güncel olana ilişkin mesleki bilgi ve becerilerin artırılmasını sağlayan, lisansüstü düzeyde yeni bir yaklaşım kurguladıklarını belirtti.
Öğretmenlerin sürekli mesleki gelişimleri ile ilgili olarak toplumsal mutabakat sağlamak amacıyla YÖK, üniversiteler, uluslararası kurumlar, şirketler, uluslararası şirketler ve sivil toplum örgütleri ile iş birlikleri ve protokoller imzalandı. Türkiye’de ve yurt dışında ağırlıklı olarak uzaktan eğitim yoluyla olmakla beraber sempozyum, yarışma ve bilim kampları, panel, kongre, konferans, seminer, etkileşimli sergiler, uygulamalı eğitim faaliyetleri, etkinlikler ve projeler şeklinde yürütülen çalışmalarda, uygulamalı eğitime ağırlık verileceği belirtiliyor.
Bu çalışmaların tamamlayıcısı olarak 19 Kasım 2019’da Bilimsel Toplantılara Katılım Yönergesi yayımlandı. Öğretmenlerin mesleki gelişimlerine katkı sunacak bilimsel toplantılara katılmalarını teşvik etmek amacıyla bilimsel toplantılara katıldıklarında izinli sayılmaları, aldıkları belge, sertifika ve eğitimlerin modüle işlenmesi gibi uygulamalar getirildi.
Öğretmenlerin mesleki gelişimleri ile ilgili olarak tanıtımı yapılan ve uygulamaya konan en kapsamlı çalışma, UNICEF desteği ile başta dezavantajlı çocuklar olmak üzere tüm çocuklara hizmet sunan eğitim personelinin kapasitesini güçlendirme ve her çocuğun kaliteli kapsayıcı bir eğitime erişmesi amacıyla uygulanan Kapsayıcı Eğitim Öğretmen Eğitimi Modülü oldu. Bu çalışma kapsamında 120 bin öğretmen ve 5 bin okul yöneticisine eğitim verilmesi planlandı.
Bunun yanında Anadolu Üniversitesi, Ankara Üniversitesi, Erciyes Üniversitesi, ODTÜ, Harvard Üniversitesi, Google, Microsoft, Cisco, LİMAK, British Council, Cambridge University Press, Türkiye Oryantiring Federasyonu ve Türkiye Dağcılık Federasyonu ile protokoller imzalandı.
Bu protokoller kapsamında öğretmenlerin Türkiye’de ve yurt dışında akademik, mesleki ve kişisel gelişimlerini destekleyecek çalışmalar yapılacak. Bu faaliyetler; müze ziyareti, müze eğitimi, masal anlatımı, doğa yürüyüşü, oryantiring, havacılık, İngilizce, Almanca, Fransızca ve Arapça, fizik, kimya, biyoloji, matematik, geometri, zekâ oyunları, analitik düşünme, eğitimde drama, görsel sanatlar eğitimi, felsefe eğitimi, etik, algoritmik düşünme, rehberlik, araştırma yöntemleri, proje yapma ve yürütme, bilgi işlemsel düşünme, otomasyon, robotik, algoritma süreçlerinin matematik, Türkçe, sosyal bilgiler gibi derslere uyarlanması gibi çok çeşitli alanlarda gerçekleşecek.
2019 yılı boyunca devam eden çalışmaların bir kısmı, 2019 öncesi yapılan iş birliklerinin devamı olarak gerçekleştirilmiş bir kısmı da pilot uygulama olarak başlatılmış durumdadır.
2019 yılı içinde UNİCEF iş birliği ile yürütülen Kapsayıcı Eğitim Bağlamında Öğretmen ve Okul Yöneticilerinin Eğitimi programına 120 bin öğretmen ve 5 bin okul yöneticisinin katılması planlandı. Oryantiring ve dağcılık eğitimine 20 bin, Google ile iş birliği yapılarak başlatılan Öğretmenler İçin Dijital Dönüşüm Platformu programına ilk etapta 5 ilde pilot uygulamanın ardından 200 bin sınıf öğretmeni olmak üzere 1 milyon öğretmen, Biritish Council ile yapılan iş birliği kapsamında pilot uygulama olarak Ankara’da 422 okuldan 2.400 İngilizce öğretmeni, LİMAK ve Harvard Üniversitesi iş birliğinde ve ODTÜ öğretim üyelerinin desteğiyle fen liseleri ve fen lisesi ağırlıklı imam hatip liselerinde görev yapan 18 bin fizik, kimya ve biyoloji öğretmeni, halk oyunları eğitime 500 öğretmen, Cambridge University Press tarafından yurt dışında eğitici eğitimi sertifika programına katılmak üzere 25 öğretmen, toplamda ise yıl içinde toplam 70 bin öğretmenin mesleki gelişim çalışmalarına katıldığı belirtildi.
2019’un son günlerinde birleştirilmiş sınıflarda öğretmenlik yapan 7.000 öğretmeninin mesleki gelişimini kapsayan bir protokol daha imzalandı. Sabancı Vakfı, Köy Okulları Değişim Ağı (KODA) ile MEB iş birliği ile Köy Öğretmenleri Gelişim Programı adı altında başlayan program kapsamında Köy Öğretmeninin Başucu Kitabı ile Birleştirilmiş Sınıflar İçin Etkinlik Kitabı adlı iki kitabın da bütün birleştirilmiş sınıf öğretmenlerine dağıtılması, program kapsamında eğitimlerin 2020 yılında gerçekleştirilmesi planlandı.
Öğretmen Destek Noktaları
MEB’in 2019 yılında altyapısını hazırladığı ancak 2020 yılının şubat ayında pilot uygulamalarına başlayacağı bir çalışma da Öğretmen Destek Noktaları Oldu. İlk kez Bakan tarafında 18 Kasım 2019’da öğretmenlerin mesleki gelişim seminerlerinin açılış konuşmasında kamuoyu ile paylaştığı ve ülke çapında ilçe temelli bir ağ olarak tanımladığı Öğretmen Destek Noktaları, 81 ilde 957 ilçeyi kapsayacak. Öğretmen Destek Noktaları uluslararası standartlarda, Türkiye’nin birikimiyle, akademik destekle ve bilimsel temelli bir anlayışla, öncelikle dijital platformla desteklenen, her bir noktanın birbirleriyle ve Ankara’daki merkezle irtibat hâlinde olabileceği bir yapı olarak tasarlandı. Ankara’daki merkez, 100 uzmandan oluşan ekibiyle, içerikler geliştirecek, okulların ve öğretmenlerin mesleki gelişimi için hazırlık yapacak ve anlık olarak paylaşacak. Merkez, içerik yanında destek noktalarına altyapı ve finans desteği de sunacak. Organik bir örgütlenme olarak nitelenen bu noktalarda, üniversiteler, sivil toplum kuruluşları, özel sektör temsilcileri gibi Türkiye’nin birikimi ile öğretmenlerin mesleki gelişimindeki her ihtiyacını karşılayabilecek yerinde, yanında ve yolunda bir meslek gelişimi yapısının kurulması hedeflendi.
Bu yapı ve ağ sayesinde öğretmenlerin ve okul yöneticilerinin desteklenmesi ile MEB 2023 Eğitim Vizyonu hedefleri kapsamında hayata geçirilen okul profili değerlendirme, coğrafi bilgi sistemi, ölçme değerlendirme merkezi, e-portfolyo, e-rehberlik gibi çalışmaların etkili bir biçimde hayata geçirilmesinin sağlanacağı belirtildi.
Öğretmenlerin hizmet içi eğitimlerinin çeşitlendirilmesi ve yerel ihtiyaçlarının yerel imkânlarla çözülmesi, merkezin koordinasyon ve destek sağlaması, üniversite, STK gibi unsurlar aracılığıyla toplumsal katılım ve etkileşimin sağlanmış olması, uygulamanın olumlu yönleri olarak değerlendirilebilir. Ancak Öğretmen Destek Noktaları ile ilgili henüz yasal bir düzenleme ya da bir genelge yayınlanmadı. Yukarıda özetlenen bilgiler dışında Öğretmen Destek Noktalarının nasıl işleyeceğine dair bir açıklama da yapılmadı.
Türkiye Öğretmenler Kupası
2019 yılı MEB tarafından organize edilen Türkiye Öğretmenler Kupası’nın da gerçekleştirildiği yıl oldu. Salon futbolu, basketbol, voleybol ve masa tenisi olmak üzere dört branşta gerçekleştirilen turnuvaya, 81 il ve 757 ilçeden 10 bine yakın öğretmen, 1988 takım hâlinde katıldı. 31 Ekim’de il müsabakalarının tamamlanmasının ardından Marmara, Ege, Akdeniz, İç Anadolu, Karadeniz 1, Karadeniz 2, Güneydoğu Anadolu ve Doğu Anadolu olmak üzere 8 bölgedeki bölge birinciliği müsabakaları, 4-12 Kasım’da yapıldı ve sonuçlar 13 Kasım’da duyuruldu. Her bölgenin birincisi, Öğretmenler Günü haftasında Ankara’ya gelerek final müsabakalarına katıldı. Ekim ayında başlayan turnuva, 24 Kasım Öğretmenler Günü’nde gerçekleştirilen ödül töreniyle sona erdi. Türkiye finalinde ilk 3’e giren takımlara kupa, sporcu öğretmenlere madalya ve başarı belgesi verildi. İl ve bölge birinciliği müsabakalarında bir üst tura katılmaya hak kazanan takımların sporcularına da il millî eğitim müdürlükleri tarafından madalya takdim edildi.
Önlük Uygulaması
MEB, eğitim sisteminde köklü reformlar kadar görünüş ve konfor ile ilgili uygulamalarıyla da 2019 yılında çok konuşuldu. Bu uygulamalardan biri de Bir Milyon Öğretmen Bir Milyon Fikir projesi kapsamında öğretmenlerden geldiği belirtilen beyaz önlük tasarımları oldu. Tasarımlarını modacı Ayşe ve Ece Ege’nin, üretimini ise bir giyim firmasının yaptığı bir erkek modeli, iki farklı kesimde kadın modeli olmak üzere tasarlanan önlükler, İstanbul’daki birçok okulda görev yapan öğretmenler tarafından birinci dönem denenecek ve alınan geri dönüşlere göre tasarım üzerinde revizyonlar yapılarak ikinci döneme hazır hâle getirilecek. Önlük giymenin zorunlu olmayacağı da vurgulandı.
Öğretmenlik Meslek Kanunu Çalışmaları
2023 Eğitim Vizyonu’nun en önemli vaatlerinden biri olan, Cumhurbaşkanının da sahiplendiği ve dile getirdiği Öğretmenlik Meslek Kanunu, 2019 yılının gündemini meşgul eden bir konu oldu. MEB’in tanıtımını yaptığı hemen her projeye ve çalışmaya bir itiraz olarak gösterdiği Öğretmenlik Meslek Kanunu, henüz gündeme alınmadı.
Bakan Selçuk ise 2020 yılı Bütçe Görüşmeleri sırasında Meclis’te yaptığı konuşmada, Öğretmenlik Meslek Kanunu’nun taslağının hazırlandığını ve Cumhurbaşkanına sunulduğunu belirtti. Bakana göre Öğretmenlik Meslek Kanunu’nun MEB’in mevcut insan kaynağının en verimli şekilde kıymetlendirilmesi ve aidiyetin güçlenmesi için öğretmen ve yöneticilerin hakları konusunda gerekli duyarlılığın gösterilmesinin bir yansıması olduğunu belirtti. Kanun taslağı; öğretmen ve okul yöneticilerinin atanmaları, çalışma şartları, görevde yükselmeleri, özlük hakları ve benzeri diğer hususları içeriyor.
Öğretmenlik Meslek Kanunu’nun gündeme geldiği 2018 yılının Ekim ayından itibaren birkaç sivil toplum örgütü ve sendika, kanun taslağı hazırladı ve kamuoyu ile paylaştı. Diğer taraftan Cumhurbaşkanlığı Eğitim ve Öğretim Politikaları Kurulu da öğretmenlik meslek kanunu konusunda birkaç toplantı yaptı. Ancak henüz Cumhurbaşkanlığından ya da Bakanlıktan kanunun Meclis’e gelmesi ile ilgili bir takvim açıklanmadı.
Ancak 4 Kasım 2019 tarihli Cumhurbaşkanlığı 2020 Yılı Programı hedefleri içinde öğretmenlik meslek kanununun çıkarılacağı hedefine yer verildi. Bu hedefle ilişkili olarak konut imkânlarının kısıtlı olduğu bölgelerde öğretmenlerin barınma ihtiyaçlarını karşılayacak konut yatırımlarına devam edileceği, okul yöneticiliğinin profesyonel bir meslek hâline getirileceği ve yönetici eğitimi akreditasyon yapısı oluşturulacağı, ehliyet ve liyakat temelli kariyer sisteminin hayata geçirileceği, yatay ve dikey kariyer basamaklarına yönelik lisansüstü düzeyde mesleki uzmanlık ve gelişim programlarının açılacağı ve okul gelişim planı hedefleriyle uyumlu ve fırsat eşitliği temelinde okulların gelişimini destekleyecek biçimde kaynak tahsis edileceği ve hesap verebilirlik düzeyinin artıralacağı hedefleri de eklendi.
Özet
Öğretmenlerin mesleki gelişimlerine yönelik çalışmaların çeşitlendiği ve yaygınlaştığı 2019 yılında, öğretmenler arası moral ve motivasyona yönelik etkinliklerin de Bakanlık düzeyinde organize edildiği görüldü. Bakanın birçok ilde öğretmenlerle buluşma toplantıları düzenlemesi de öğretmenler için teşvik edici oldu. Ancak 1 milyonu aşkın öğretmen için merkezden planlanan mesleki gelişim faaliyetlerinin etkililiği ve verimliliğine yönelik tartışmalar devam ediyor. Öğretmenlerin hizmet içi eğitimlerine yönelik harcamalarda bütçenin büyük kısmının yol, iaşe ve ibate masraflarına harcanması geleneği büyük oranda değişmedi. Ayrıca okul ve bölge bazlı ihtiyaç analizi ve mesleki gelişim programı geliştirilmesine yönelik inisiyatif ve özerklik konusunda, okul ve taşra teşkilatının yeteri kadar güçlendirildiğini söylemek zor. Bu ihtiyacı karşılamak üzere oluşturulması hedeflenen Öğretmen Destek Noktaları ise henüz uygulamaya geçmedi. Yerinde, ihtiyaç odaklı ve ekonomik çözümler geliştirmek bakımından işlevsel olması beklenen bu birimlerin kurulmasına yönelik bir düzenleme de yapılmadı.
2019, okul yöneticiliği seçme ve görevlendirme süreçlerindeki şaibelere ilişkin tartışmaların azaldığı bir yıl oldu. Ancak MEB’in okul yöneticiliğini, profesyonel bir uzmanlık alanı olarak tanımlanması ve buna uygun eğitim, yetiştirme, seçme ve özlük hakları düzenlemesi konusunda 2019 yılında kayda değer bir gelişme görülmedi.
Öğretmenlik Meslek Kanunu taslağının Bakanlık tarafından Cumhurbaşkanlığına sunulduğu açıklanmasına rağmen 2019 yılında yasanın görüşmelerine başlanmadı. Geciktirilmesinin, bütçeye getireceği mali yükle ilişkili olduğu kadar 2006 yılında uygulamaya konan öğretmenlik kariyer basamağı uygulamasında yaşanan karmaşanın önüne geçecek işlevsel bir modelin de henüz geliştirilemediğiyle de ilgili olduğu düşünülebilir.
Öğretmenler arasında ulusal bir etkinlik olarak 24 Kasım Öğretmenler Günü’ne yönelik spor turnuvaları, merkez ile taşra arasında bir bağ oluşturulması bakımından değerli çalışmalardı.
