ANALİZ YAZILARI

Bilal Kılınç

Avukat

18’inci yüzyılın sonları ile 19’uncu yüzyılın başlarında kendini gösteren kodifikasyon hareketleriyle birlikte yasama faaliyeti parlamentoların en temel görevi haline gelmiştir. Bu dönemle birlikte kanunlar sistematik bir şekilde kaleme alınmaya başlanmıştır. Bu nedenle kanunlara “kod” (code) denilmiştir. Kıta Avrupası Hukuk Sitemi ve bu sistemin etkisi altında bulunan coğrafyalarda kanunlar hukuk sistemlerinin merkezine yerleşmiştir.

Modern hukuk sistemlerinde parlamentoların yasama faaliyeti belli toplumsal sorunları aşmak veya başka bir amaçla temelinde siyasi bir karar yatan bir kod üretme faaliyetidir. Bu kodların, bir bilgisayar yazılımı gibi belli bir sistematiği bünyesinde barındırması gerektirmektedir. Bir kanun yapılmadan önce son derece titizlikle çalışılmalı, daha sonra sorun çıktığında değiştirmenin mümkün olduğu düşünülerek kanun yapılmamalıdır. Nitekim bir kanunun yani kodun değiştirilmesi sistemdeki tutarlılığı bozabileceği gibi sistemdeki boşlukları da artırabilecektir. İşte bütün bu nedenlerle siyasi kararlarını eksiksiz bir kod olarak yazma yeteneğini haiz bir parlamento devletler için hayati önemdedir. Bunun için halkoyuyla seçilen parlamenterlerin, siyasi partilerin, parlamento uzmanları ve görevlilerinin, konuyla alakalı idarelerin ve sivil toplum kuruluşlarının birbirini tamamlayıcı şekilde çalışması bu yeteneğin kazanılması bakımından elzemdir.

24 Haziran 2018 Genel Seçimlerinden sonra TBMM’nin 27’nci dönemi başlamıştır. 27’nci dönem 1’inci yasama yılında (25/07/2018-30/09/2018) 10 adet kanun teklifi sunulmuş (önceki yıllardan devredenler hariç) ve bunların 2 adedi kanunlaşmıştır. 2’nci yasama yılında (01/10/2018-30/09/2019) 2095 adet kanun teklifi sunulmuş ve 40 adedi kanunlaşmıştır. 3’üncü yasama yılında bir önceki yıla göre sayı bazında düşerek (01/10/2019-30/09/2020) 973 adet kanun teklifi sunulmuş ve 67 adedi kanunlaşmıştır. 4’üncü yasama yılında (01/10/2020-30/09/2021) 684 adet kanun teklifi sunulmuş ve 81 adedi kanunlaşmıştır. 5 inci yasama yılının ilk sekiz ayında ise (01/10/2021-30/06/2022) 789 adet kanun teklifi sunulmuş ve 83 adedi kanunlaşmıştır. 27’nci dönemin 2’nci yılında kanun teklifleri ciddi bir artış göstermiştir. Ancak 3’üncü ve 4’üncü yılında keskin bir şekilde düşmüştür. Bunun sebebi COVID-19 pandemisidir. Zira bu dönemde parlamento faaliyetleri de yavaşlamıştır.

Kanun teklif sayıları tekliflerin özenli bir şekilde hazırlanmadığının bir delaletidir. Örneğin yirmi yedinci dönem ikinci yasama yılında sunulan kanun tekliflerinin ancak ellide biri kanunlaşabilmiştir. Bunun yanı sıra “torba kanun” olarak kendini gösteren uygulama kanun yapma tekniği bakımından ciddi eleştirilere uğramaktadır. Bu tür kanunlar hukukun olağan akışını sekteye uğratma potansiyeli taşımakta olup hukuk güvenliği ilkesini dahi olumsuz yönde etkileyebilecektir. Ayrıca, başta ceza kanunu olmak üzere diğer temel kanunlarda sık sık yapılan değişiklikler yüzlerce madde ihtiva eden bu “kodların” ahengini bozmaktadır. Temel kanunlardaki değişikliklerin kısa vadede olumlu sonuçlar verdiği düşünülse de uzun vadede nasıl bir sonuç doğuracağı üzerinde de durulmamaktadır.

Anayasa’ya göre, TBMM, yürütme organı üzerindeki denetimini meclis araştırması, genel görüşme, meclis soruşturması ve yazılı soru yöntemleriyle kullanır. Bu denetim yetkisi yasama ve yürütme arasındaki kontrol ve dengeyi sağlaması bakımından son derece önemlidir.

Yazılı soru yöntemi ile Milletvekilleri en geç on beş gün içinde cevaplandırılmak üzere Cumhurbaşkanı yardımcıları ile Bakanlara yazılı soru sormaktadır. 2018 yılı içerisinde 7.355, 2019 yılında 15.947, 2020 yılında 16.029, 2021 yılında 16.979 ve 2022 yılının ilk altı ayında 11.971 adet yazılı soru sorulmuştur. Son yıllarda yazılı sorunlarda ciddi bir artış görülmektedir.

Meclis araştırması yöntemi ile Meclis bir konuda belli bir inceleme yapmaktadır. 2018 yılı içerisinde 816, 2019 yılında 1505, 2020 yılında 1323, 2021 yılında 1587 ve 2022 yılının ilk altı ayında 975 adet meclis araştırması yapılması yönünde önerge verilmiştir. Bu önergelerin sayısı son dört yılda yaklaşık iki katına çıkmıştır. Son olarak TBMM’nin kanun çıkarma, değiştirme ve kaldırma görevlerinin yanında belli konularda karar alma yetkisi de bulunmaktadır. TBMM, 2018 yılında 19, 2019 yılında 31, 2020 yılında 38, 2021 yılında 38 ve 2022 yılının ilk altı ayında ise 23 karar almıştır. TBMM kararlarında 2018 yılından bu yana bir artış gözlemlenmektedir.

TBMM 27. Dönem Kanun Teklif ve Kanunlaşan Teklif Sayıları

Kaynak: Türkiye Büyük Millet Meclisi, Kanun Teklifleri Sorgu Formu

TBMM Yazılı Soru Önerge Sayıları (2018-2021)

Kaynak: Türkiye Büyük Millet Meclisi, Yazılı Soru Önergeleri Sorgu Formu

TBMM Meclis Araştırma Önerge Sayıları (2018-2021)

Kaynak: Türkiye Büyük Millet Meclisi, Meclis Araştırması Önergeleri Sorgu Formu

TBMM Karar Sayıları (2018-2021) 

Kaynak: Türkiye Büyük Millet Meclisi, TBMM Kararları Sorgu Formu