ANALİZ YAZILARI

Ayşe Nur Yayla

İstanbul Medeniyet Üniversitesi

Vergi mahkemeleri, idare mahkemelerinden farklı olarak görev alanı sınırlı olarak kanunda sayılan, idari yargı kolunun özel mahkemeleridir. Vergi mahkemeleri; vergi, resim ve harçlar ile benzeri mali yükümler ve bunların zam ve cezaları ile tarifelere ilişkin davaları çözümlemekle görevlidir. Türkiye’de hâlihazırda 36 ilde vergi mahkemesi bulunmaktadır.

Adalet Bakanlığı verilerine göre 2021 yılı içinde vergi mahkemelerinde 130.482 yeni dosya açılmış, önceki yıldan 55.723 dosya devretmiş ve 5.961 dosya da üst mahkemelerde bozularak ilk derece mahkemelerine geri dönmüştür. 2021 yılı bazında vergi mahkemelerindeki açık dosya sayısı toplamda 192.166 olmuştur. İl bazında değerlendirildiğinde bu dosyalardan %38,3’ü İstanbul’da, %13,8’i Ankara’da, %5’i İzmir’de, %4’ü Bursa’da, %3,2’si Mersin’de ve geri kalan %35,7’si diğer şehirlerde açılmıştır.

Yıl içinde açılan dosya sayısı üzerinden 2021 ve geçmiş yıllar kıyas edildiğinde son yıllara doğru bir artış trendi olduğu gözlenmektedir. Yeni açılan dosya sayısı; 2014 yılında 96.036, 2015 yılında 98.667 iken bu sayı 2020 yılında 128.063'e, 2021 yılında ise 130.482'ye yükselmiştir. 

Görüldüğü gibi son iki yılda açılan yeni dosya sayısı, yıllardır süregelen ortalama sayılardan yüzde otuz civarlarında daha fazladır. Son iki yıldaki bu artışın sebebi incelendiğinde; en çok artış gösteren uyuşmazlık konularının katma değer vergisi, gelir vergisi, düzeltme işlemlerinin reddinden doğan işler, arsa ve arazilerin birim fiyatına ilişkin kararların iptali olduğu tespit edilmiştir.

Bu konular içerisindeki en dramatik artış ise 2020’de 43, 2021’de ise 5.972 dava açılan “arsa ve arazilerin birim fiyatına ilişkin kararların iptali” konulu davalarda olmuştur. Bu davalardaki artışın sebebi, emlak vergisini belirlemek için dört yılda bir kurulan emlak takdir komisyonunun 2021 yılındaki metrekare değerlemelerinin fahiş oranda artmasıdır. Tarh edilmesi muhtemel emlak vergilerinin de kat kat artacağı bu durumda mükellefler, komisyon kararlarına karşı iptal davası açma yoluna gitmiştir.

Vergi mahkemelerinin uyuşmazlık çözme kapasitesine ilişkin değerlendirme yapılması gerekirse mahkemelerin temizleme oranına başvurmak gerekmektedir. Temizleme oranı; ilgili yılda karara bağlanan dosya sayısının, ilgili yılda açılan ve bozularak gelen dosya sayısı toplamına bölünmesi ile bulunmaktadır. Böylelikle mahkemelerin çalışma kapasitesine yönelik fikir verecek önemli bir veri elde edilmektedir.

Temizleme oranı 2014 yılı için %100,8, 2015 için %103,9, 2016 için %100,3, 2017 için %93,1, 2018 için %117,9, 2019 için %92,6, 2020 için %87,9, 2021 yılı için %99,9’dur. Çalışma kapasitesi 2021 yılı için olumlu görünmektedir. Yine 2021 yılı için bir vergi dava dosyanın ortalama görülme süresi 147 gündür. Bu süre adil yargılanma hakkı bağlamında makul süre olarak kabul edilebilirdir.

Vergi mahkemelerinin genel durumuna bakıldığında son yıllarda dosya sayıları giderek artmış bununla birlikte mahkemelerin temizleme oranlarında dikkat çekici bir düşüş gözlenmemiştir. Gelişen teknolojilerin sağladığı kolaylık ile idare, daha etkin vergi denetimi yapma eğiliminde olduğundan gelecek yıllarda da dosya sayılarında azalma olmayacağı tahmin edilebilir. Bunun yanı sıra mükelleflerin vergi bilinci arttıkça yargıya başvurunun da artacağı söylenebilir.

Bu ihtimaller karşısında vergi yargısının işleyişinin aksamaması, iş yükü ve yığılma sorunuyla karşılaşılmaması için önceden belirli tedbirlerin alınmasında fayda görülmektedir. Bu bağlamda mahkeme ve personel sayılarının artırılması gibi nicel önlemler alınabileceği gibi esaslı iyileştirme, vergi hukuku alanında uzman hâkimlerin yetiştirilmesi ile sağlanacaktır. Böylelikle hem dosyaların görülme hızı artacak hem de tek taraflı raporlar doğrultusunda verilen kararlar sebebiyle oluşan mağduriyetler azalacaktır.

Vergi Mahkemeleri Dosya Sayısının Görünümü (2014 – 2021)

Kaynak: Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü, Adli İstatistikler 

Vergi Mahkemelerinde Ortalama Görülme Süresi ve Çıkan Dosyaların Gelen Dosyalara Oranı (Gün, %, 2014-2021)

Kaynak: Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü, Adli İstatistikler