ANALİZ YAZILARI

Arif Duran

Avukat

İlim ve edebiyat eserleri, güzel sanat eserleri, müzik ve sinema eserleri gibi fikir ve sanat eserleri üzerindeki haklar fikrî mülkiyet hakkı; marka, coğrafi işaret, tasarım, patent ve faydalı model gibi buluş ve yenilikler üzerindeki haklar ise sınai mülkiyet hakkı olarak anılmaktadır. Fikrî ve sınai mülkiyet haklarının tescili ve korunmasıyla ilgili hususların düzenlendiği ve incelendiği hukuk dalına ise fikrî ve sınai haklar hukuku adını almaktadır.

Fikrî ve sınai haklar hukukunun uzmanlık gerektiren bir alan olması nedeniyle, 2001 yılında bu haklardan kaynaklanan uyuşmazlıklara bakmakla görevli ayrı bir ihtisas mahkemesi olarak fikrî ve sınai haklar mahkemesi kurulmuştur. Fikrî ve sınai haklar hukuk mahkemesi ve fikrî ve sınai haklar ceza mahkemesi olmak üzere ikiye ayrılan bu mahkemeler; tek hâkimli ve özel görevli ilk derece yargı mercileridir.

 Fikrî ve sınai haklar hukuk mahkemeleri, dava konusunun miktarı dikkate alınmaksızın; 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ve 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu’nun düzenlediği hukuki ilişkilerden doğan davalara bakmakla görevli mahkemelerdir. Türkiye’de İstanbul, Ankara ve İzmir olmak üzere üç büyük şehirde Fikrî ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemeleri bulunmaktadır.

Bu alanda Türkiye’de 2020 itibarıyla 5.216’sı İstanbul, 4.118’i Ankara ve 285’i İzmir’de olmak üzere toplam 9.619 dosya bulunmaktadır (Adalet İstatistikleri, 2020). 5.850 tanesi önceki yıldan devredilen bu dosyaların 409’u üst derece mahkemelerinden bozularak; 3.360’ı ise yeni dava dosyası olarak gelmiştir. Söz konusu dosyaların 3.838’i karara bağlanmış; 5.781 tanesi ise bir sonraki yıla devrolmuştur. Bu veriler ışığında mahkemelerin önüne gelen dava sayısı ile karara bağlanan dava sayısını karşılaştırıldığında, farklı bir önlem alınmadıkça mahkemelerin iş yoğunluğunun azalmasının beklenemeyeceğini ifade etmek mümkündür.

Bu mahkemelerin 2014-2021 yılları arasındaki iş yüküne ait grafik dikkate alındığında ilk olarak 2017 yılında açılan dava sayısındaki ani artış dikkat çekmektedir. Bir önceki yılda 3.717 olan yeni dosya sayısı, 2017 yılında 5.505’e yükselmiş; buna paralel olarak toplam dava sayısı da 9.146’dan 11.265’e çıkmıştır.

Söz konusu ani artışın 22 Aralık 2016 tarihinde kabul edilen ve 10 Ocak 2017 tarihinde yürürlüğe giren 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu (SMK) ile ilgili olduğunu ifade etmek mümkündür. Daha önce Kanun Hükmünde Kararnamelerle[1] korunan marka, patent-faydalı model, tasarım ve coğrafi işaretler SMK ile yeniden düzenlenerek ilk kez bir Kanun kapsamında koruma altına alınmıştır. Söz konusu dava sayısındaki artışın SMK ile getirilen yeniliklerden ve koruma kapsamlarının genişlemesinden kaynaklandığı düşünülmektedir.

Öte yandan bir dosyanın ortalama görülme süresine ilişkin grafik incelendiğinde yine özellikle 2017 yılındaki ani düşüş göze çarpmaktadır. 2017 yılında bir dosyanın ortalama karara bağlanma süresinde önemli bir azalma söz konusu olduğu için, aynı yıl açılan dava sayısındaki ani artışa rağmen toplam dava sayılarında ilerleyen yıllarda büyük bir artış olmamıştır. Ancak mahkemelerdeki bu hızlanmanın geçici olduğu görülmekte, 2017 yılındaki 336 gün olan dosyanın ortalama görülme süresinin 2018 yılında 500 gün, 2019 yılında 497 gün, 2020 yılında 550 gün, 2021 yılında ise 357 gün olduğu dikkat çekmektedir.

Fikrî ve sınai hakların korunması adına uluslararası düzenlemelere uyumlu olarak yapılan mevzuat çalışmaları, başta teknoloji ve sanayi olmak üzere ülke ekonomisine ve bu alanlardaki ticari faaliyetlere önemli faydalar sağlamaktadır. Bununla birlikte yargının da etkin bir şekilde işleyişi en az yasal düzenlemeler kadar dikkat ve özen gösterilmesi gereken bir konudur. Bu itibarla Fikrî ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemeleri’nin etkin olarak işlemesi ve daha hızlı karar alabilmesi için çalışma yapılarak gerekli önlemler alınmalıdır.

Fikrî ve Sınaî Haklar Hukuk Mahkemeleri Dosya Sayısının Görünümü (2014 – 2021)

Kaynak: Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü, Adli İstatistikler 

Fikrî ve Sınaî Haklar Hukuk Mahkemelerinde Ortalama Görülme Süresi ve Çıkan Dosyaların Gelen Dosyalara Oranı (Gün, %, 2014-2021)

Kaynak: Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü, Adli İstatistikler 

Fikrî ve Sınaî Haklar Hukuk Mahkemelerinde Dava Türüne Göre Açılan Dosya Sayısı (2021)

Kaynak: Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü, Adli İstatistikler 

Fikrî ve Sınaî Haklar Hukuk Mahkemeleri Dava Türü Karar Oranları (%, 2021)

Kaynak: Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü, Adli İstatistikler