ANALİZ YAZILARI
Hadin Öner
Giriş
2022 yılı, Covid-19 salgını etkisinin atlatılmaya başladığı ve ekonomide iyimser beklentilerin oluştuğu bir yıl olmuştur. Ancak küresel ölçekte belirsizliklerin ve makroekonomik risklerin öne çıktığı bir yıl yaşanmıştır. Buna rağmen 2022 yılında İslam iktisadı alanındaki çalışmalar istikrarlı bir şekilde büyümeyi sürdürmüştür. Bu analizde, 2022 yılında İslam iktisadı ekosisteminde yaşanan gelişmelerle birlikte katılım finansman kuruluşları, katılım sigortacılığı, katılım sermaye piyasaları ve katılım sosyal finans sektörlerindeki gelişmeler de ele alınarak ilgili veriler ışığında değerlendirilmiştir.
Analizin temel amacı, İslam iktisadı alanında 2022 yılı içerisinde finansal piyasalardaki büyüme performansları ve finansal getiriler ile finans dışındaki gelişmeler hakkında genel bir çerçeve çizmektir. Analiz ayrıca T.C. Cumhurbaşkanlığı Finans Ofisi koordinasyonunda hazırlanan “Katılım Finans Strateji Belgesi (2022-2025)”te yer alan stratejik amaçlar ve hedefler kapsamında katılım finansın konumuna dair taraflara fikir sunacaktır.
Katılım Bankacılığı 2022 yılında 6 katılım bankası ve 1 yatırım bankası faizsizlik prensiplerine göre faaliyet göstermiştir. Ayrıca 2022 yılında, dijital katılım bankacılığı faaliyetleri yapmak üzere Hayat Katılım Bankası, TOM Katılım Bankası ve Kasa Katılım Bankası kurulmuştur.
2022 yılında katılım bankaları bir önceki yıla göre birçok kalemde büyüme kaydetmişlerdir. 2022 Kasım ayı itibariyle katılım bankaları 2021 yılındaki 682 milyar TL’lik aktif büyüklüğünü 1.162 milyar TL’ye çıkararak bankacılık sektöründe yüzde 8,42 paya ulaşmıştır. 2021 yılında 532 milyar TL olan toplanan fonlarda ise 899 milyar TL hacim ile sektördeki payını yüzde 10,57’ye çıkarmıştır. 2021 yılında 321 milyar TL kullandırılan fonlar 555 milyar TL’ye ulaşmış ve yüzde 7,63’lük bir pay almıştır. Birçok kalemde katılım bankaları sektörden aldığı paylarda 2022 yılında bu zamana kadarki en yüksek paya ulaşmıştır.
Katılım Sigortacılığı
2012-2022 yılları arasında katılım sigortacılığının sürekli büyüdüğü bir dönem olmuştur. 2011 yılından beri minimum yüzde 24 büyüme performansı gösteren katılım sigortacılığının aksine sektörde bu büyüme hacmi minimum yüzde 7’dir. Yine katılım sigorta sektörü 2013 ve 2016 tarihlerinde yüzde 96’lık yüksek bir büyüme performansı sergilemiştir. 2012 yılında 131 milyon TL’lik prim üreten katılım sigorta şirketleri 2022 Kasım ayı itibariyle geçen yıla göre yüzde 81’lik büyüme ile 9.9 milyar TL’lik hacme ulaşarak tüm zamanların en yüksek prim üretimine ulaşmıştır. Sektör ise 2012 yılında 19 milyar TL’lik prim hacmini 195 milyar TL’ye çıkartmıştır. Geçmiş yıllarda olduğu gibi 2022 yılında da katılım sigortacılığı, sigortacılık sektörünün yaklaşık yüzde 5’ini oluşturmaktadır.
Türkiye’de 2011 yılında Katılım 30 ve Katılım 50 adlarıyla oluşturulan endeksler yerini 01.10.2021 tarihinden itibaren BIST Katılım 30, BIST Katılım 50, BIST Katılım 100, BIST Katılım Tüm Endeksler ve BIST Sürdürülebilirlik Katılım endekslerine bırakmıştır. Ayrıca BIST Katılım Temettü Endeksi ise 21.11.2022, BIST Katılım 30 Eşit Ağırlıklı Getiri Endeksi 25.11.2021 tarihinden itibaren hesaplanmaya başlanmıştır.
Bu ilgili analizde daha kapsayıcı olduğu için BIST Katılım 100 ve BIST Katılım Tüm Endekslerinin son bir yıllık performanslarına yer verilmiştir. 31.12.2021 tarihinde 1.973 değere sahip olan BIST Katılım 100 endeksi 31.12.2022 tarihinde 5.451 değerine ulaşmıştır. Yatırımcılara bir yılda yüzde 176 bir getiri sağlamıştır. Endeksin sürekli bir artış eğiliminde olduğu görülmektedir. 31.12.2021 tarihinde 2.017 değerine sahip olan BIST Katılım Tüm Endeksi ise 31.12.2022 tarihinde 5.267 değerine ulaşmıştır. Yıllık bazda endeks yatırımcıları yüzde 161 getiri elde etmişlerdir.
Faizsiz Bireysel Emeklilik Fonları
2020-2022 yılları arasında devlet katkısı hariç olmak üzere faizsiz bireysel emeklilik fonları getirileri pozitif olmuştur. 2022 yılında faizsiz bireysel emeklilik fonlarından devlet katkısı hariç en yüksek getiriyi yüzde 311 ile “Değişken Katılım-Agresif” fonları sağlamıştır. Bu fonu yüzde 127 oran ile “Değişken Katılım-Atak/Dinamik/ Büyüme” fonları sağlamıştır. Standart Katılım BES fonları yüzde 81, Katkı Katılım fonları yüzde 73, Standart Katılım OKS fonları yüzde 70, Altın Katılım yüzde 45 ve Başlangıç Katılım yüzde 21 getiri sağlamıştır.
Katılım Portföy Fonları
Türkiye’de birçok portföy yönetim şirketi tarafından yönetilen katılım fonları bulunmaktadır. 2022 yılında KT Portföy Neova Katılım Serbest Özel (TL) Fonu yatırımcılara yüzde 198 faizsiz getiri sağlayan en yüksek fon olmuştur. KT Portföy Katılım Hisse Senedi (TL) Fonu yüzde 183 ve Albaraka Portföy Katılım Hisse Senedi fonu yüzde 182 faizsiz getiri sağlayan fonlar olmuştur.
Kira Sertifikaları (Sukuk)
Sukuk, Türkiye’de ilk defa 2010 yılında ihraç edilmiştir. 2015-2022 yılları arasında sukuk ihraçlarında hızlı artış yaşanmıştır. 2015 yılında katılım bankalarının 2.5 milyar TL hacme sahip olan sukuk ihraçları 2022 Ekim ayı itibariyle 74.5 milyar TL’lik bir hacmine ulaşmıştır. Yine, Hazine ve Maliyet Bakanlığı’nın 2015 yılındaki 3.3 milyar TL’lik sukuk ihraç hacimleri 2022 Ekim ayı itibariyle 77.8 milyar TL’ye yükselmiştir.
Tasarrufa Dayalı Finansman
1991 yılında Eminevim şirketi ile başlayan Tasarrufa Dayalı Finansman, 1992 yılında Fuzulev ve 2016’da Birevim’in kurulması ile hız kazanmıştır. 2021 yılında hızlı büyüyen sektöre yönelik yasal mevzuat oluşturularak sektörde faaliyet gösteren şirketler hukuki zemine kavuşmuştur. 2022 yılındaki Eminevim 118 şube ile sektörün en büyüğü olurken 108 şube ile Fuzulev, 98 şube ile Birevim, 68 şube ile Katılımevim yer almaktadır. Bu şirketleri 31 şube ile Sinpaş Yapı ve 4 şube ile İmece Yatırım takip etmektedir.
Eğitim, Araştırma Faaliyetleri ve Diğer Önemli Gelişmeler
2022 yılı, üniversite bünyelerinde yer alan lisans, yüksek lisans ve doktora ile araştırma merkezlerinin kurumsal yapılarını tamamlandığı ve gelişim evresine geçtiği bir yıl olmuştur. Özellikle T.C. Cumhurbaşkanlığı Finans Ofisi 2022-2025 Katılım Finans Strateji Belgesi’ndeki stratejik amaç ve hedefler içerisinde yer alan “Beşerî Sermayenin Gelişimi” doğrultusunda tüm aktörler amaca yönelik altyapılarını geliştirmişlerdir. Bu amaca yönelik Cumhurbaşkanlığı Finans Ofisi Katılım Finans Daire Başkanlığı tarafından üçüncüsü düzenlenen “Katılım Genç Gelişim” programı ile katılım finans alanında farkındalığın artırılması, insan kaynağı potansiyelinin geliştirilmesi ve sektöre nitelikli, uluslararası rekabete açık yeni yetenekler kazandırılması amacıyla eğitimler verilmiştir. Yine pek çok sivil toplum kuruluşu ve araştırma merkezi katılım finansa yönelik eğitim ve seminerler organize etmişlerdir.
Şekil 10. BİST Katılım 100 Endeksi (2021 Aralık -2022 Aralık)
Kaynak: Borsa İstanbul, Katılım Endeksler
Sonuç ve Değerlendirme
2022 yılı Covid-19 salgını etkisinin atlatılmaya başlandığı ve iyimser beklentilerin hâkim olduğu bir yıl olmuştur. Ancak dünyada ve Türkiye’de enflasyonun çok yüksek olduğu ve piyasaların oldukça kırılgan olduğu bir yıl yaşanmıştır. Buna rağmen İslam iktisadı alanında olumlu gelişmeler dikkat çekmiştir. Katılım bankalarının birçok kalemde yüksek büyüme performansı sergilemesi ve sektörden aldığı payın en yüksek seviyelere ulaşması, katılım sigortacılığının geçen yıla göre yüzde 80 üzerinde büyüme yakalaması, tasarruf finansman şirketlerinin altyapılarını tamamlamaları, sukuk ihraçlarında katılım bankaları ve Hazine ve Maliyet Bakanlığının artan sukuk ihraç hacimleri göze çarpmıştır.
Faizsiz fonların 2022 yılında yatırımcılara yönelikte getirileri de olumlu olmuştur. BIST katılım 100 endeksi yatırımcılara bir yılda yüzde 176, BIST katılım tüm endeksi yüzde 161 getiri sağlamıştır. Yine faizsiz bireysel emeklilik fonlarından Değişken Katılım-Agresif fonu yüzde 311, Değişken Katılım-Atak/Dinamik/Büyüme fonu yüzde 127 ve Standart Katılım BES fonları yüzde 81 getiri sağlamıştır. Katılım fonlarında ise KT Portföy Neova Katılım Serbest Özel (TL) Fonu yatırımcılara yüzde 198 faizsiz getiri sağlayan en yüksek fon olmuştur. KT Portföy Katılım Hisse Senedi (TL) Fonu yüzde 183 ve Albaraka Portföy Katılım Hisse Senedi fonu yüzde 182 faizsiz getiri sağlayan diğer fonlar olmuştur.
2022 yılında İslam iktisadı alanında yaşanan bu olumlu gelişmelerin 2023 yılında T.C. Cumhurbaşkanlığı Finans Ofisi 2022-2025 Katılım Finans Strateji Belgesi’ndeki stratejik amaç ve hedeflerin eyleme dönüştüğü bir yıl olacağı beklenmektedir. Yine kuruluş izni alan 3 dijital katılım bankasının ve yeni kurulacak katılım sigorta şirketlerinin sektördeki payı arttıracakları tahmin edilmektedir.
