ANALİZ YAZILARI
Osman Şimşek
Avukat
İş mahkemesi, iş hukuku uyuşmazlıklarından kaynaklanan alacak, tazminat, tespit vb. iş davalarına bakmakla görevli hukuk mahkemesidir. İş mahkemeleri,
İş mahkemelerinin bakmakla yükümlü oldukları uyuşmazlıklar, mezkûr Kanun’un 5’inci maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre; işçiler ile işveren veya işveren vekilleri arasında, iş ilişkisi nedeniyle sözleşmeden veya kanundan doğan her türlü hukuk uyuşmazlıklarına iş mahkemesi bakmakla görevlidir. İşçiler haricinde gemi adamları ve gazetecilerin iş ilişkisi nedeniyle açtıkları her türlü dava hakkında yargılama yapma görevi de iş mahkemesine aittir.
İşçinin kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, kötüniyet tazminatı gibi tazminat alacaklarına ilişkin davalar iş mahkemesinde görülür. Ücret alacağı, fazla mesai alacağı, yılık ücretli izin alacağı gibi alacak davalarına; iş kazasından kaynaklanan maluliyet veya ölüm nedeniyle tazminat davalarına; iş hukukundan kaynaklanan tespit davalarına ve işe iade davalarına iş mahkemeleri bakmakla görevlidir.
Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) veya Türkiye İş Kurumunun taraf olduğu iş ve sosyal güvenlik mevzuatından kaynaklanan uyuşmazlıklara
2021 yılında Türkiye’de toplam 2.435.844 adet hukuk mahkemesi dosyası açılmış olup bunun 268.389 adeti (%11), iş mahkemelerinde açılmıştır. 2021 yılında iş mahkemelerinde karara bağlanan dosya sayısı ise 287.399 adettir. Yine 2021 yılı için bir iş mahkemesi dosyasının karara bağlanma süresi 483 gün olarak tespit edilmiştir.
İş mahkemelerinde dava şartı olarak arabuluculuk uygulaması 7036 sayılı Kanun’un 4’üncü maddesinde düzenlenmiş olup 01.01.2018 tarihi itibariyle uygulamaya alınmıştır. Türkiye geneli 2018 yılının ocak ayından itibaren İş Uyuşmazlıklarında Dava Şartı Arabuluculuk uygulamasına ilişkin tutanaklardan karara bağlanan dosyaların %58'inin anlaşma ile sonlandığı %42'sinin ise anlaşmama olarak sonlandığı görülmektedir.
Kanun koyucunun arabuluculuk kurumunu dava şartı olarak düzenlemesindeki en büyük beklentisi, mahkemelerin iş yükünün azalması ve uzayan uyuşmazlık çözüm sürelerinin kısalmasıdır. Fakat 2018 yılından itibaren açılan dosya sayılarında azalma olması gerekirken bir artış eğiliminin olduğu anlaşılmaktadır. 2020 yılı içinde bir önceki yıla göre daha az dava açılmasının nedeni COVID-19 pandemisi kapsamında alınan tedbirler olarak yorumlanmaktadır.
2014 ile 2021 yılları arasında iş mahkemelerinde bir dosyanın ortalama karara bağlanma süresine bakıldığında, 2014’ten 2018’e kadar bir artış, 2019 yılında bir azalma, 2020 yılında tekrar bir artış ve nihayet 2021 yılı içinde 483 günle bir azalma görülmektedir. Uyuşmazlık çözüm sürelerinin artmasının başlıca nedenlerinden biri, 20.07.2016 tarihi itibariyle bölge idare mahkemelerinin istinaf merci olarak göreve başlaması ve tecrübeli hâkimlerin bölge idare mahkemelerinde görevlendirilmesidir.
Bütün veriler birlikte değerlendirildiğinde, 2021 yılında iş mahkemelerinde açılan dava sayısının bir önceki yıla göre %40 arttığı ve incelenen son 8 yılın en yüksek dava sayısına ulaşıldığı görülmektedir. Buna mukabil bir dosyanın karara çıkma süresinin bir önceki yıla göre düştüğü, zorunlu arabuluculuk uygulamasının dosya sayısında ve yargılamanın süresi konusunda gözle görülür bir azalma meydana getirmediği anlaşılmıştır. Ayrıca bir sonraki yıldan devreden dosya sayısının düzenli olarak artış gösterdiği görülmüştür.
Sonuç olarak, yargının bir bütün olduğu gözetildiğinde, mahkemeler bazında bir çözümün mümkün olmadığı, yargının sorunlarına ancak bütüncül bir perspektifle yaklaşıldığında netice alınabileceği, arabuluculuk gibi kurumların mahkemelerin yükünü almakta yeterli olmadığı, aksine uyuşmazlık sayısını arttırdığı, toplumsal uzlaşı kültürünün muhakkak tesis edilmesi gerektiği, bunun da toplumun eğitim düzeyinin arttırılmasından geçtiği anlaşılmıştır.
İş Mahkemeleri Dosya Sayısının Görünümü (2014 – 2021)
Kaynak: Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü, Adli İstatistikler
İş Mahkemelerinde Ortalama Görülme Süresi ve Çıkan Dosyaların Gelen Dosyalara Oranı, (Gün, %, 2014-2021)
Kaynak: Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü, Adli İstatistikler
İş Mahkemelerinde Dava Türüne Göre Açılan Dosya Sayısı (2021)
Kaynak: Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü, Adli İstatistikler
İş Mahkemeleri Dava Türü Karar Oranları (%, 2021)
Kaynak: Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü, Adli İstatistikler
