İslam Ahlâk Düşüncesi Projesi kapsamında İLKE ve İLEM’'in ortak düzenlediği “İslam Düşüncesinde Vicdan” konulu çalıştay gerçekleşti.

İLKE ve İLEM ortaklığında, 3-4 Haziran’da, derneklerin Üsküdar’daki Genel Merkezi’nde gerçekleşen çalıştay, akademisyenler, öğrenciler ve konuya ilgi duyanlar tarafından yoğun katılımla yapıldı.

Vicdan kavramının günümüz dilinde ve modern felsefedeki anlamının ne olduğu, vicdan kavramının İslam düşünce gelenekleri içinde hangi anlamlara karşılık geldiği ve vicdanın ahlak felsefesindeki, psikolojideki ve epistemolojideki karşılıklarının neler olduğuna dair sorulara cevap bulmak için akademisyenler iki gün boyunca İLKE çatısı altında bir araya geldi.

Toplam 6 oturumda gerçekleşen çalıştayda, Yıldız Teknik Üniversitesi’nden, Şengül Çelik; İstanbul Üniversitesi’nden, Recep Alpyağıl; Mardin Artuklu Üniversitesi’nden, Yunus Cengiz; Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi’nden Osman Demir; Marmara Üniversitesi’nden Ömer Türker; Ankara Üniversitesi’nden Gürbüz Deniz; Bülent Ecevit Üniversitesi’nden, Anar Gafarov; Cumhuriyet Üniversitesi’nden Asiye Aykıt ve Karadeniz Teknik Üniversitesi’nden, Ali Tekin iki gün boyunca İslam Ahlak Düşüncesi için önemli kavramlardan biri olan vicdan kavramı üzerine sunumlarını ve görüşlerini katılımcılarla paylaştı.

Vicdan çalıştayının açılışını Marmara Üniversitesi Öğretim Üyesi Ömer Türker yaptı. Türker, vicdan kelimesinin kavramsal problematiğinden söz etti. Türkçeye Batı dillerinden, İngilizcede 'consciousness' olarak ifade edilen “konsiyans” kelimesinden çevrilen vicdan kelimesinin, ahlâki bilinç anlamına geldiğini, fakat “vicdan” kavramının geleneksel metinlerde bu anlamda kullanılmadığını belirtti. Çalıştayın amacının, gelenekte vicdan kelimesi kullanılmadıysa da ahlâki bilinç anlamına gelecek hangi kelimelerin ne şekilde kullanıldığını ve bunun ahlâk geleneğindeki konumunu ortaya koymak olduğunu ifade etti.

29 Mayıs Üniversitesi’nden Ahmet Ayhan Çitil’in başkanlığını yaptığı 'Vicdanın Mahiyeti Üzerine' başlıklı birinci oturum, Yıldız Teknik Üniversitesi’nden Şengül Çelik’in sunumuyla başladı. 'Çağdaş Ahlak Teorilerinde Vicdan' sunumunu gerçekleştiren Çelik, vicdan kelimesinin Batılı kökenleri üzerinde durdu.

Çelik’in sunumunun ardından, İstanbul Üniversitesi’nden Recep Alpyağıl “Vicdan Sözcüğünün Yüzey Grameri’ni Derin Grameri’nden Ayırt Etmeye Çalışmak: Türkçe Felsefe Sözlükleri Üzerinden Kavramsal Bir Arkeoloji” başlıklı sunumunu yaptı. “Konsiyans” kavramının Şemseddin Sami’nin Kamus-u Türki’sinden itibaren felsefe sözlüklerindeki ele alınış biçimlerini, özellikle ahlak ve psikoloji alanları söz konusu olduğunda bunun şuur ve vicdan şeklinde ayrı ayrı karşılandığını belirten Alpyağıl, bunun Cumhuriyet döneminde karşılanmasının felsefi temellerden ziyade etimolojik kaygılarla olduğunun altını çizdi.

Çalıştayın ikinci oturumu 'Kelamcılarda Vicdan' üzerine oldu. Marmara Üniversitesi’nden Hayrettin Nebi Güdekli’nin oturum başkanlığında, Mardin Artuklu Üniversitesi’nden Yunus Cengiz, “Câhız’ın Vicdan Düşüncesi: Ahlâkî Bilincin Gerçekleşim Seyri” başlıklı sunumunu ve Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi’nden Osman Demir “Kadı Abdülcebbar'da Vicdan: Havatır Kavramı Bağlamında Bir İnceleme” başlıklı sunumunu gerçekleştirdi.

Çalıştay, 4 Haziran Cumartesi, “İslam Düşüncesinin Gelişim Döneminde Vicdan” oturumu ile devam etti. Mustakim Arıcı başkanlığındaki oturumda ilk sunumu Ömer Türker yaptı. Türker, fıkıh usûlü geleneğinde vicdan kelimesinin ve mefhumunun nasıl yer aldığını inceledi. Ankara Üniversitesi’nden Gürbüz Deniz, “İbn Sînâ’da Ahlâkî Önermeler” başlıklı sunumunda, İbn Sînâ’nın ahlaka dair tam teşekküllü eserler kaleme almadığını fakat eserlerinde ahlak üzerine imal-i fikirde bulunduğunu belirterek ahlak düşüncesini bir insanın ahlâkî fiilde bulunabilmesi için gerekli olan irade, tabiat, mizaç kavramları temelinde ele aldı. Vicdan kavramının özellikle fıtrat kavramı ekseninde değerlendirilmesi gerektiğinin altını çizdi. Çalıştayın dördüncü oturumu” Fahreddin Râzî ve Sonrasında Vicdan” başlıklıydı. Bülent Ecevit Üniversitesi’nden Anar Gafarov ve Mardin Artuklu Üniversitesi’nden Yunus Cengiz’in sunum yaptığı oturumun başkanlığını İstanbul Medeniyet Üniversitesi’nden Eşref Altaş yaptı. Gafarov, Nâsirüddin Tûsî’de Vicdan sunumunda Tûsî’nin ahlaka dair görüşlerini ortaya koydu.

“Klasiğin Son Döneminde Vicdan”, çalıştayın son oturumuydu. Ömer Türker’in başkanlık yaptığı oturumda “Müneccimbaşı Ahmet Dede’de Vicdan” başlıklı sunumunu Cumhuriyet Üniversitesi’nden Asiye Aykıt gerçekleştirdi. Vicdan kavramını Müneccimbaşı’nın vicdanî müeyyide anlayışı üzerinden ele alan Aykıt, bunun dinî ve ictimâî müeyyidenin üçüncüsü olduğunu ifade etti.

Çalıştay Değerlendirmesini Okumak için Tıklayınız.