- YAYINLAR
- Sosyal ve Ekonomik Etkileri Bağlamında Osmanlı Vakıflarının Tüzel Kişiliği
Sosyal ve Ekonomik Etkileri Bağlamında Osmanlı Vakıflarının Tüzel Kişiliği
Klasik dönemde İslam dünyasında tesis edilmiş vakıfların tüzel kişiliğe sahip olup olmadığı ve vakıflarda tüzel kişilik unsurlarının sosyoekonomik alana etkisi meselesi, literatürde çokça tartışılan önemli meselelerden biridir. Bununla birlikte söz konusu meselenin yeterince aydınlatılabildiğini söylemek mümkün değildir. Çalışmanın amacı, klasik dönem İslam vakıflarının tüzel kişiliğe sahip olup olmadığını tespit etmek ve tüzel kişilik unsurlarının, ilgili dönemin sosyal ve ekonomik hayatına etkisini ortaya koymaktır. Günümüz medeni hukuku esas alınarak belirlenmiş olan tüzel kişilik özelliklerinden sürekli amaç, örgütlenme ve hukuk tarafından tanınma unsurlarının İslamî vakıflarda bulunduğunu net bir şekilde söylemek mümkündür. Bununla birlikte temel bir tüzel kişilik özelliği olarak kabul edilen iradi bağımsızlık unsurunun, vakıflarda diğer unsurlara nispeten daha zayıf kaldığı görülmektedir. Bu çıkarımın dayanağı, İslam vakıf hukukundaki vakıf kurucusuna geniş yetkiler tanıyan hükümlerdir. Genel bir ifadeyle söylemek gerekirse İslam vakıf hukukunda tüzel kişiliğin tüm unsurlarıyla tam olarak mevcut olduğunu söylemek mümkün değilse de vakıfların işleyişi itibariyle tüzel kişiliğe çok yaklaşıldığı rahatlıkla söylenebilir. Vakıf tüzel kişiliğinin sosyo-ekonomik etkisi, çalışmada Osmanlı Devleti temelinde değerlendirilmiştir. Osmanlı özelinde ele alındığında, XIX. yüzyıl başlarına kadarki klasik dönemde vakıfların önemli sosyal ve ekonomik işlevler icra ettikleri görülmektedir. Bu bağlamda ilgili dönemde sağlık, eğitim, altyapı, bayındırlık ve belediyecilik gibi önemli kamu hizmetleri vakıflar eliyle yürütülmüştür. Söz konusu hizmetlerin asırlar boyu kesintisiz şekilde sağlanabilmesi, vakıfların sahip oldukları tüzel kişilik unsurları – diğer bir ifadeyle otonomileri – sayesinde mümkün olmuştur. Ayrıca vakıflar, belirli finansal sıkıntıların üstesinden gelme noktasında da önemli bir rol oynamışlardır.
