Temel Fikir

Geçtiğimiz birkaç yıldır süregelen çalışmalarda, Kapitalist ekonomi sistemine alternatif olabilecek sistemler üzerine tartışılmaktadır. Bu tartışmaların neticesinde sistemin tamamen değişmesi yönünde ortaya çıkan fikirlerin yanı sıra sistemde yapılacak değişikliklerle de çözüme yaklaşılacağı düşünülmektedir. İslam İktisadı çalışmalarını da bu alanda Müslüman düşünürler tarafından, alternatif bir sistem ve piyasa arayışı için yapılan çalışmalar bütünü olarak tanımlamak mümkündür. Günümüz iktisadi sisteminin iyileşmesi için sadece finansal açıdan çalışmalar yeterli olmayıp, aynı zamanda teorik çalışmaların da hız kazanması gerektiği inkâr edilemez bir gerçektir. Bu nedenle her biri kendi alanında önemli çalışmalar yapan ve atölyede bir boyutu temsil eden İLKE İlim Kültür Eğitim Vakfı, İLEM İlmi Etüdler Derneği, İGİAD Türkiye İktisadi Girişim ve İş Ahlakı Derneği konuyla yakından ilgili sivil ve kamu kuruluşları ile ortaklaşa İslam İktisadı Atölyesi düzenlemektedirler. Yılda bir kere düzenlenen İslam İktisadı Atölyesinin, İslam İktisadı’nın düzenlenmesi ve geliştirilmesinde temel rol oynayan bir konu etrafında ve her sene meseleyi farklı bir boyuttan ele alacak şekilde düzenlenmesi hedeflenmektedir. İslam İktisadı Atölyesinde tebliğ sahipleri ve katılımcılar için gerekli tartışma ortamının oluşturulması ve İslam İktisadına dair ilmi üretimi gerçekleştiren, araştıran ve ilgi duyan akademisyenlerin birbirleri arasındaki irtibatı güçlendirmesi de hedefler arasındadır. Bu anlamda İslam dünyasının, son birkaç yüzyıldır içerisinde bulunduğu iktisadı ve siyasi sıkışmışlıktan kurtularak kapitalist Batı Medeniyeti karşısında İslam Medeniyeti güçlü bir konuma getirmek için gösterdiği çabaya bir katkı olması hasebiyle hayatın her alanını etkileyen iktisadi yaşam biçiminin İslami kurallar çerçevesinde nasıl şekillenmesi gerektiği konusunu dikkate almak için düzenlenen çalışmaya farklı ülkelerden çok sayıda akademisyen sunumlarıyla ve tartışmalarıyla katkıda bulunmaktadır. Atölye çalışmasında, sadece bildirilerin tebliğ edilmesi maksadıyla değil aynı zamanda Türkiye ve diğer ülkelerden iktisat alanında çalışmaları bulunan akademisyenlerin konuları derinlikli tartışabilmesi ve üzerinde düşünülmesine imkân veren uzun soluklu oturumlar gerçekleştirilmektedir. Böylelikle külli bir sistemin meydana getirilmesi için gelecekte ne tür çalışmalar yapılması gerektiğinin de farklı boyutlarıyla tartışılması amaçlanmaktadır.

İslam İktisadı Atölyesi I: Temel Kavramlar ve Fikirler

İslam İktisadı atölyelerinin ilki olan “İslam İktisadı Atölyesi I: Temel Kavramlar ve Fikirler” konulu çalışma İGİAD (İktisadi Girişim ve İş Ahlakı Derneği), İLKE İlim Kültür Eğitim Vakfı ve de İLEM ( İlmi Etüdler Derneği) ortaklığında 23 Mart 2013’te düzenlenmiştir. “İslam İktisadı” alanında yapılan araştırmalar ışığında çerçevesinin, alt başlıklarının ve temel konularının belirlenmesi amacıyla düzenlenen bu atölyeye Türkiye, Mısır, Malezya, İngiltere, Pakistan, ABD ve Endonezya gibi birçok ülkeden İslam İktisadı alanında çalışmalar yapmış olan akademisyenlerin katılımı sağlanmış; bu platformda farklı çalışmaların paylaşılmasına ve tartışılmasına vesile olmuştur. Ayrıca bu toplantılar aracılığıyla finansal sistemin dışında, İslam İktisadının farklı yönlerinin ele alınarak, gelecekteki çalışmalar için bir çerçeve çizilmesi hedeflenmektedir.

İslam İktisadı Atölyesi II: İslam İktisadı ve Piyasa

İçinde yaşadığımız çağa hâkim olan kapitalist ekonominin İslam dünyasında ortaya çıkardığı kurum ve kuruluşlar sürekli olarak Müslümanların gündemindedir. Buna alternatif sistem arayışları günden güne daha çok ilgi odağı olmakta ve bu konu üzerine yapılan çalışmalar artmaktadır. Bu çalışmalar sadece Müslüman çevrede değil; aynı zamanda Batı dünyasında da akademik düzeyde ilgi vardır ve çalışmalar yapılmaktadır. İslam İktisadı, günümüzde mevcut iktisadı sistemle mukayese edildiğinde kendine ait ayırıcı vasıflara sahip bir sistemdir. Daha adil bir sistem için öncesinde kendi sistemimizi bilmeli, gerekirse gün yüzüne çıkarmalı ve yeniden inşa edilmelidir. Bu çerçevede piyasanın İslami kural ve kaidelere göre düzenlenmesinin önünde herhangi bir engel bulunmamaktadır.

Bu arayışın bir sonucu olarak İslam İktisadı Atölyesinin ikincisi; İGİAD (İktisadi Girişim ve İş Ahlakı Derneği), İLKE İlim Kültür Eğitim Vakfı, İLEM ( İlmi Etüdler Derneği)’in ortaklaşa düzenledikleri atölye İstanbul Şehir Üniversitesi’nin ev sahipliğinde 5-6 Nisan 2014 tarihinde gerçekleştirildi. "İslam İktisadı ve Piyasa" başlığı altında düzenlenen atölyeye İslam İktisadında piyasanın yeri ve anlamı tartışıldı. Bu alanda araştırma yapan ilim adamlarının sunduğu bildiriler ve bunların müzakereleri konunun değişik boyutlarına ışık tuttu. Atölyede daha adil ve paylaşımcı bir dünya için piyasanın İslam İktisadının perspektifinden yeniden ele alınması gerektiğine vurgu yapıldı. İslami değerlere göre şekillenen bir piyasanın mevcudiyeti ile kalkınma arasında yakın bir ilişki bulunmaktadır. Teorik ve tarihsel uygulamalar bu konuda ciddi bir zemin oluşturmaktadır. Başlangıcı yapıldıktan sonra bu alanda İslam İktisadına göre bir piyasanın belirlenmesi üzerine yeni adımlar atılmaya başlanmıştır. Yurt dışından ve yurt içinden birçok akademisyenin bulunduğu atölyede uygulamalara bakılarak yeniden bir İslam İktisadının ortaya koyulup koyulmayacağı ve hangi temeller üzerine tartışılacağı üzerine çeşitli mülahazalarda bulunulmuştur.

İslam İktisadı Atölyesi III: İslam İktisadı ve Emek

İktisadi kuram ve tarihin en önemli kavramlarından biri emektir. Emek faktörü olmadan üretim, bölüşüm, değişim ve yeniden dağıtımın tasarımı mümkün değildir. Bu nedenle iktisat bilimi, üretim faktörünü emek, sermaye, tabii kaynaklar ve nihayet müteşebbis olarak değerlendirmekte; emeği bunların en önemlisi olarak görmektedir. Emeğin bu konumu Marksist ve Kapitalist iktisat teorisyenlerinin de temel hareket noktaları olmuştur. İslam İktisadı üzerine yapılan atölyelerin üçüncüsü İGİAD (İktisadi Girişim ve İş Ahlakı Derneği), İLKE İlim Kültür Eğitim Vakfı ve de İLEM ( İlmi Etüdler Derneği)’in ortaklaşa düzenledikleri atölye İstanbul Ticaret Üniversitesinin ev sahipliğinde 4-5 Nisan 2015 tarihlerinde “İslam İktisadı Atölyesi: İslam İktisadı ve Emek” başlığıyla gerçekleştirilmiştir.

Klasik iktisat kuramının doğuşundan bu yana emeğin teknolojik gelişmelere paralel bir şekilde kol gücünü aşıp zihinsel faaliyetleri de kuşatacak anlamda kullanılması, günümüzde konu ile ilgili tartışmaları çeşitlendirmektedir. Bundan yola çıkarak atölyenin de konusu olan bu tartışmalar birçok alanda gerçekleşmiştir. İslam İktisadının emek kavramsallaştırmasıyla Marksist ve Kapitalist sistem karşılaştırması yapılmış, küresel piyasalar açısından emek kavramı yorumlanmıştır ve ayrıca bu gibi birçok soruya cevap aranmaya çalışılmıştır. Bu tartışmaların arasında; serbest piyasa ekonomisinde emeğe verilen önem ve esneklik konusu, işçi-işveren ilişkileri, emeğin hakkı verilmesi konusunda adalet, insani bir ücret yaklaşımı üzerine ve başka birçok konuda emek üzerine uluslararası ve Türkiye’den katılımcılarla birlikte yapıldı.

İslam İktisadı Atölyesi IV: İslam İktisadı Perspektifinden Sosyal Adalet

Gelir adaletsizliği her geçen gün artmakta, yoksulluk dünya çapında bir problem haline gelmektedir. Ayrıca, Müslüman ülkelerdeki çarpıcı sosyal adaletsizlik de dikkat çekmektedir. Halbuki İslam dini, ilk günden itibaren sosyal adalete teşvik etmiş ve sosyal adaletin temini için Müslümanı gayrimüslime ezdirmek şöyle dursun, gayrimüslimin haklarını bile sonuna kadar korumuştur. Bu çerçevede, Müslümanların İslam’ın bu prensiplerine uygun bir şekilde hareket edip adaleti ayağa kaldıracak bir sistem anlayışı ve yaşayışı içinde olmaları gerekmektedir.

İGİAD (İktisadi Girişim ve İş Ahlakı Derneği), İLKE İlim Kültür Eğitim Vakfı ve de İLEM ( İlmi Etüdler Derneği)’nin birlikte düzenlediği İslam İktisadı Atölyesi IV, 2-3 Nisan 2016 tarihlerinde “İslam İktisadı Perspektifinden Sosyal Adalet” başlığı ile İstanbul’da düzenlendi. İstanbul Üniversitesi İslam İktisadı ve Finansı Anabilim Dalı’nın ev sahipliği yaptığı atölyede öncelikli olarak sosyal adalet ve ilgili konuları İslam İktisadı perspektifinden ele alan tebliğlere yer verildi.

İslam İktisadı Perspektifinden Sosyal Adalet Atölyesi incelenirken, gelir eşitsizliğinden zekât konusuna kadar birçok konu bilfiil modern iktisat ve İslam İktisadı açısından incelenmiş ve çarpıklıkların çözüm önerileri ortaya konmaya çalışılmıştır. Dünyadaki hâlihazırda uygulanan mevcut örneklerin yanı sıra alternatif olarak nasıl sistemler üretilebilir, bunlar üzerinde çeşitli bildiriler oldu ve fikirleri iyileştirmek adına müzakereler yapıldı.

IV. İslam İktisadı Atölyesi ile sosyal adalet başlığı etrafındaki meselelerin İslam İktisadı perspektifinden ele alan tartışmalar yürütüldü. Böylece dünyanın dört bir tarafından akademisyenler bir araya getirilerek mevcut sosyal ve iktisadi adaletsizliklerin gerçekçi ve derinlikli bir şekilde irdelenmesi ve İslami ilkelere dayalı bir sosyal adalet anlayışının teorik zemininin nasıl oluşturulacağı, hangi alternatif sistemlerin sunulabileceğine dair fikir teatisinde bulunmaları sağlandı. Bununla birlikte geçmişte ve günümüzde bu konu çerçevesinde hangi uygulamaların yapıldığı üzerine tartışmalar yapıldı. Dünyada ve özellikle Müslüman ülkelerde ortaya çıkan sosyal adaletsizliğin ve buna bağlı türeyen sorunların İslam İktisadının ilke, teori ve uygulamaları dikkate alındığı takdirde önemli ölçüde azalacağı; bunun üzerine ilim adamlarının, politikacıların ve sivil toplum örgütlerinin bundan sonraki dönemlerde üzerinde durulması gereken konular hakkında çeşitli sonuçlara varıldı.