İslam Ahlâk Düşüncesi Projesi kapsamında gerçekleştirilen “İslam Düşüncesinde Ahlâkî Önermelerin Kaynağı” temalı yuvarlak masa toplantılarının dördüncüsü 16 Mayıs 2015 tarihinde Aygün Akyol’un “Gazzâlî’de Ahlâkî Önermelerin Kaynağı” başlıklı sunumuyla İLKE’de gerçekleştirildi.

Akyol, sunumuna Gazzâlî’nin ahlâkı teorik ve pratik olarak ele aldığını ve günümüzde geleneksel ve modern okumaların farklılığının Gazzâlî’de varlığını ifade ederek başlamıştır. Ahlâkın kısaca tanımını yaparak ahlâkın akılla karar verilip iradeyle yapıldığını ifade eden bir ahlâkî anlayışın varlığına değinmiştir. Gazzâlî’nin ahlâkî önermelere değinirken filozofların da görüşlerinden istifade etmekten çekinmediği ve bunları alıp kendine mal ettiği dile getirilmiştir. Gazzâlî’ye göre ahlâkî eylemin ortaya çıkması için dört ana unsur bulunmaktadır. Bunların ilki, iyilik ve kötülük değer yargısının kişinin zihninde net olması gerektiği,ikincisi kişinin iyilik ve kötülüğü seçebilme kudretine sahip olması gerektiği, üçüncüsü ise kişinin güzel ve çirkin hakkında bilgisinin bulunması gerektiği ve son olarak da bunlar arasında bir seçim yapabilmesi gerektiği şeklinde ifade edilmiştir.

Gazzâlî’de aklın birtakım değerlere ulaşmak için ilahi ilkelere ihtiyaç duyduğu ifade edilmiştir. Yine burada insanın sadece akılla bir ahlâkî değer ifade etmesinin pek de mümkün olmadığı, insanlar arasında değerlerin kavramsal farklılığı ve göreceliliği söz konusu olduğundan dolayı ahlâkî ilkeler hususunda farklı değerlere ulaşılabileceği dile getirilmiştir. Yine bundan dolayı temel ilkeleri ifade edecek bir ilahi ilkenin varlığının şart olduğu Gazzâlî’de ön plana çıkmaktadır. Gazzâlî’ye göre temelde vahiy birtakım ilkeleri verip akılla bu verilen ilkelerin belirleniminin sağlanmasını temin etmektedir. Nitekim Kur’an’da bir çok ayette insanın akletmesi gerektiğinin vurgulanması da ahlâkî konularda sadece vahyin değil aklın da sorumluluğu olduğunu göstermektedir.

Akyol sunumunda Gazzâlî’ye göre ahlâkî önermelerin varlığından daha çok uygulanması konusunda bir vurgunun söz konusu olduğunu ifade etmiştir. Akyol, insanın ahlâkî anlamda evrene uyum sağlaması gerektiğini ve bunun da hikmetin çözümlenerek buna uygun bir ahlâkî sistem oluşturulması sonucunda gerçekleşeceğini ifade etmiştir. Akyol, ahlâkî önermenin tutarlılığı ve tutumları konusunda aklın önemini vurgulamıştır. Yine her insanın çevresel faktörlerle ahlâkî değerlere sahip olduğu ortaya koyulmuştur.

Sonuç olarak vahyin yanında mutlaka aklın zorunluluğu dile getirilmiştir. Ayrıca insanın ahlâkının değişebileceği ve bu konuda kişinin ahlâkının olumlu yönde gelişebileceği söz konusu edilmiştir. Akyol, evrensel ve temel ahlâkî ilkelerin zorunlu bir şekilde olması gerektiği ve bu ilkelerin tüm insanlık tarafından kabul edilmesinin zorunluluğunun mümkün olabileceğini ifade ederek sunumunu sonlandırmıştır. Sunum soru-cevap kısmıyla devam etmiştir.