ANALİZ YAZILARI

Mehmet Bülent Deniz

Avukat

Uyuşmazlık Mahkemesi, 12 Haziran 1979 tarihinden bu yana ülkemiz hukuk sisteminde yer almaktadır. Yargıtay, Danıştay gibi “yüksek mahkeme” kategorisinde yer alan Uyuşmazlık Mahkemesi, Anayasa ile görevlendirilmiş, adli ve idari yargı organları arasındaki görev ve hüküm anlaşmazlıkları konusunda karar veren ve kararları kesin nitelik taşıyan bir yargı organıdır. (Anayasa m. 158, 2247 sayılı Kanun m. 1)

Uyuşmazlık Mahkemesi, bir başkan ve altı asıl ve altı yedek üyeden oluşmaktadır. Diğer yüksek mahkemeler gibi mahkemeyi oluşturan yargıçların belirlenmesi özel bir yöntemle gerçekleştirilmekte; Uyuşmazlık Mahkemesi Başkanı Anayasa Mahkemesi üyeleri arasından, asıl ve yedek üyeler de Yargıtay Hukuk Genel Kurulu ve Danıştay Genel Kurulu üyeleri arasından seçimle belirlenmektedir.

Yargıya taşınmış bir uyuşmazlığın yargı kararı ile çözümlenme sürecinin ilk adımını, uyuşmazlığı çözecek yargı makamının, görevli yetkili olup olmadığı sorusu oluşturur. Usul hukukunun temel ilkelerinden biri olan bu adım çerçevesinde; bir uyuşmazlığın adli yargı veya idari yargı kapsamında olup olmadığının belirlenmesi önem taşımaktadır. Bu durum, davanın tarafları bakımından temel insan hakları kapsamında yer alan hak arama özgürlüğü ile doğrudan ilişkilidir.

Uyuşmazlık Mahkemesi; adli veya idari yargı makamının, davanın çözümünde kendisini görevli görmesi (olumlu görev uyuşmazlığı) ya da her iki yargı makamının davanın çözümünde görevli olmadığına karar vermesi (olumsuz görev uyuşmazlığı) durumunda, hangi yargı makamının görevli olduğuna ve ayrıca adli ve idari yargı makamları tarafından verilmiş, aynı konu, nedene ilişkin ve taraflarından en az biri aynı olan kesin nitelikteki iki karar arasındaki çelişki hakkında nihai kararı vermeye yetkilidir.

Uyuşmazlık Mahkemesinin verdiği kararlar, taraflarca ve ilgili yargı makamları bakımından kesin nitelikte, uyulması zorunlu niteliktedir. 2013-2021 yılları arasında, Uyuşmazlık Mahkemesi görev alanına giren işlerin sayısında belirgin düşüş söz konusudur. 2013 yılında Uyuşmazlık Mahkemesi önüne gelen dosya sayısı 1.933 iken, 2021 yılı itibariyle %44 civarında düşüşle 848 olmuştur. Aynı şekilde Uyuşmazlık Mahkemesinin önüne yıl içinde gelip de çözümü sonraki yıllara kalan dosyaların birikimli sayılarında da düşüş söz konusudur.

Yıllar içinde gözlenen bu düşüşün temel nedeni, Uyuşmazlık Mahkemesinin oluşturduğu içtihatların tarihsel süreç içinde, ilgili usul yasalarına ilişkin değişikliklerde dikkate alınmasıdır. Öte yandan Yargıtay ve Danıştay’ın görev uyuşmazlıklarına ilişkin içtihadı yaklaşımları da bir diğer nedendir.

Genel olarak düşüş eğiliminde olan iş sayılarının, 2018 ve 2019 yıllarında kısmi artış göstermesi, ayrıksı bir durum olarak değerlendirilmelidir. Çünkü 2020 ve 2021 yılı sayıları, 2018-2019 yıllarına ilişkin iş sayısındaki artışın genel eğilime etki eder nitelikte olmadığını ortaya koymakta, 2013 yılından 2018 yılına kadar süren düşüş eğiliminin devam ettiğini göstermektedir.

Uyuşmazlık Mahkemeleri Dosya Sayısının Görünümü (2013 – 2021)

Kaynak: Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü, Adli İstatistikler