Yönetim Düşüncesi seminerlerinin üçüncüsü 3 Nisan 2018 tarihinde saat 16.00-18.00 saatleri arasında İLKE Teras salonunda gerçekleştirildi. “Kutadgu Bilig ve Siyasetname Üzerinden Türk Yönetim Geleneği” başlığında gerçekleştirilen seminerin konuğu İstanbul Üniversitesi Siyaset Bilimi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Haluk Alkan oldu.

Prof. Dr. Haluk Alkan’ın konuşmasında öne çıkan hususlar şunlardır:

Kutadgu Bilig

Kutdgu Bilig’de dört temel karakter vardır: Kün-Togdı “Gündogdu” (hükümdar ve adalet- iki temel özelliği), Ay-Toldı "Dolunay" (vezir, mutluluk), Ögdülmiş "Övülmüş" Bilge: vezirin oğlu (akıl ya da bilgi, devletin geleceğini temsil eden kişi), Odgurmış "Uyanmış" Derviş: vezirin kardeşi (akıbet yaşamın sonu, devletten elini eteğini çekmiş, bu işleri sevmeyen zahid hayatı yaşayan doğru sözler söyleyen bir kişi). Bu 4 karakter altında sürekli devletin nasıl olması gerektiği tartışılır.

Devletin üç temeli vardır: altın, kılıç ve adalet. Hazinen sağlam olacak, askeri gücün olacak ve adil olacaksın.

Kutadgu Bilig’de az ama Siyasetnamede çokça İran’dan örnek verilmiş, İran yönetim geleneklerine göndermeler yapılmıştır. Bu nedenle bazı araştırmacılar da yazarların nereli olduğu konusunu sorgulamıştır. Yusuf Has Hacip biraz daha içsel ve duygusal yazarken Siyasetname’de duygu içermeyen kurumsal bir eser niteliği taşımaktadır. Eserlerin ikisi de nasihat formatında yazılmıştır.

İki eserde de teorik ve felsefi tartışmalara girilmemiştir. Daha çok yönetim formatında olan kitaplarda özellikle ve bilerek dönemin siyasi yapısı sebebiyle teorik ve felsefik tartışmalardan uzak durulmuştur.

Eserde önemli bir unsur da liyakat ilkesidir. İnşaların en seçkini, en akıllısı en bilgilisi halka amir olarak tayin edilir. Merkezdeki kişiyi aşırı ululama ve yüceltme, yanındakilere de aşrı sorumluluklar verildiği bürokratik yapı söz konusudur.

Eserde kanunun doğru yürütülmesi önemli bir husustur. Yasaya, töreye bağlı devlet anlayışı sürekli vurgulanmaktadır. Yasaya uygunluğun 4 temel ilkesi bulunmaktadır: doğru, milletin yararına, eşit adaleti, töreyi tüm insanlara ulaştırmak.

Melikin altındaki kişi olan vezire vezirlik makamına çok önem verilmiş, çok yüceltilmiştir.

İyi adam iyi yönetir, doğru adam doğru yönetir. Beyliğin temeli vezirle sağlamlaştırılır, vezir asil bir aileden gelmektedir. İki eserde de veraset önemlidir. Bunu savunma sebepleri, asil aileler zengin olur ve iyi eğitim alırlar mantığıdır. Toplumsal tabakalaşma anlayışı vardır da denilebilir.

• Siyaseti ahlaktan ayırmıyorlar.
• Kamu yararına dikkat çekiliyor.
• Adalet ve zamanında hizmet yapılması önemli bir husus
• Zaman yönetimi anlayışı var.
• Ne olursa olsun otoriteye itaat var.  

Siyasetname

Kutadgu Bilig’den kırk yıl sonra Melikşah’a yazılmış bir eserdir. İslam düşüncesi tartışmalarına girilmemiş yönetim el kitabı formatında yazılmıştır.

Padişahın belirleyici unsuru; güveni sağlama, düzenleme ve denetimdir. Eserde Abbasi halifelerinin yönetsel anlamda otorite olmamalarına ilişkin çeşitli açıklamalarda bulunulmuştur.

Merkezi atama sistemi çok önemlidir. Yusuf Has Hacib’e göre Siyasetname daha merkezi bir yönetim durumunu ortaya çıkarır.

Tımar sistemi nizamülmülk tarafından ortaya konulmuştur. Nizamiye medreseleri, adaletin dağıtılması açısından önemli olan mezalim mahkemeleri, fiyat kontrolü, pazarın kontrol edilmesini içeren nars sistemi gibi yapılarla Osmanlıda gördüğümüz kurumsallaşmanın sistematikleştirilmesi bu dönemde görülmüştür denilebilir.

Unvanlar çok önemlidir. Vasıflar ile unvanlar önceden belirlenmeli, tekrar tekrar unvan üretilmemeli, kim nerede duruyor görülmelidir. Yatay gelişigüzel devlet içerisine girişlerine olumlu bakılmamaktadır. Adalet çok önemli. Padişah Allah tarafından belirlenir ama ancak adaleti gerçekleştirmekle Allah rızasını kazanabilir.

Sasanilere atıf yapılarak halkla doğrudan temas kurmanın önemi belirtilmiştir. En az haftada iki gün padişah şikayetleri almalı ve doğrudan kendileri çözmelidir. Yüz yüze çözdüğünde zulme uğrayan kişilerin itaati artabilir. Bu sebeple bu yönetim geleneği önemlidir.

İstişare ve üst-ast sistemine riayet önemlidir. Yönetici iyi ise her şey iyidir kötü ise her şey kötüdür. Vezir hain işlere yönelirse diğer tüm mutasarrıflarda böyle olurlar mantığı söz konusudur. “Bürokratik elit” anlayışı hakimdir.

Kurumsal denetim çok önemlidir. Vezirler padişah tarafından denetlenecektir.

Program İLKE Derneği Mütevelli Heyeti Üyesi Hüseyin Akkuş’un Prof. Dr. Haluk Alkan’a plaket takdimi ile sona erdi.