ANALİZ YAZILARI

Barış Kavcar

Bir ekonomideki büyümenin ve kalkınmanın sağlanabilmesi, üretimin ve istihdamın artırılması ile mümkündür. Mevcut işletmelerin verimliliğinin arttırılması ve yeni işletmelerin kurulmasının teşvik edilip kuruluş sonrasında da başarılı olabilmeleri için desteklenmesi bu noktada ön plana çıkmaktadır. Yeni işletmeler, işsizliğin azalmasına katkı sağlamasının yanı sıra katma değer üretmesi, gelir dağılımını olumlu yönde etkilemesi ve ticari faaliyetleri artırması gibi pozitif etkilere sahiptir. Dolayısıyla bir ülkedeki aktif işletme sayısı, kurulan ve kapanan şirket sayıları, kurulan işletmelerin hayatta kalma oranları gibi veriler bir ülkenin ekonomisinin gelişimine ilişkin önemli ipuçları vermektedir.

Aktif İşletme Sayıları

Ülkemizdeki aktif işletme sayısına ilişkin 2015- 2022 yılları arasındaki veriler incelendiğinde 2017 ve 2020 yılları dışındaki yıllarda, aktif işletme sayısının arttığı görülmektedir. Aktif işletme sayısında 2017 yılında bir önceki yıla göre yüzde 3,64, 2020 yılında ise bir önceki yıla göre yüzde 0,33’lük bir azalma olmuştur.

Aktif işletme sayısında artışın olduğu yıllar içerisinde ise en yüksek artışın yüzde 6,29’luk artışla 2022 yılında olduğu görülmektedir. 2022 yılı aylar itibariyle incelendiğinde, ülkemizdeki aktif işletme sayısında 2022 yılında sürekli bir artış olduğu görülmektedir. Artış hızında Nisan, Temmuz, Ekim ve Kasım aylarında azalma olmakla birlikte 12 aylık dönem itibariyle aktif işletme sayısı 130.909 adet artmış ve 2021 yılı sonuna göre aktif işletme sayısında yüzde 6,29’luk artış gerçekleşmiştir.

Kurulan ve Kapanan Şirket Sayıları

Ülkemizde 2010-2022 yılları arasındaki kurulan ve kapanan şirketlere ilişkin veriler incelendiğinde her yıl için kurulan şirket sayısının kapanan şirket sayısından fazla olduğu görülmektedir. Kurulan şirket sayılarında 2012 yılında 2011 yılına, 2016 yılında 2015 yılına, 2019 yılında ise 2018 yılına göre azalma olmuştur. Bir önceki yıla göre 2012, 2016, 2019 yıllarında kurulan şirket sayılarında sırasıyla yüzde 26,96 yüzde 4,64 ve yüzde 1,25’lik azalma olmuştur. Kurulan şirket sayılarında artış yaşanan 2011, 2013, 2014, 2015, 2017, 2018, 2020, 2021 ve 2022 yılları içerisinde yüzde olarak en yüksek artış, bir önceki yıla göre kurulan şirket sayısının yüzde 25,59 arttığı 2013 yılında gerçekleşmiştir.

2022 yılının Ocak-Kasım döneminde anonim şirketler için en çok şirket kuruluşu olan ilk beş faaliyet bilgisayar programlama faaliyetleri (yüzde 8,54), ikamet amaçlı olan veya ikamet amaçlı olmayan binaların inşaatı (yüzde 7,22), işletme ve diğer idari danışmanlık faaliyetleri (yüzde 3,84), elektrik enerjisi üretimi (yüzde 3,19) ve belirli bir mala tahsis edilmemiş mağazalardaki toptan ticarettir (yüzde 3,06). 2022 yılının Ocak-Kasım döneminde limited şirketler için en çok şirket kuruluşu olan ilk beş faaliyet ise ikamet amaçlı olan veya ikamet amaçlı olmayan binaların inşaatı (yüzde 7,64), belirli bir mala tahsis edilmemiş mağazalardaki toptan ticaret (yüzde 4,74), lokantalar ve seyyar yemek hizmeti faaliyetleri (yüzde 3,48), posta yoluyla veya internet üzerinden yapılan perakende ticaret (yüzde 2,70) ve gayrimenkul acenteleridir (yüzde 2,54).

2022 yılının Ocak-Kasım döneminde anonim şirketler için en çok şirket kapanışı olan ilk beş faaliyet, ikamet amaçlı olan veya ikamet amaçlı olmayan binaların inşaatı (yüzde 7,77), elektrik enerjisi üretimi (yüzde 6,83), bilgisayar programlama faaliyetleri (yüzde 5,45), lokantalar ve seyyar yemek hizmeti faaliyetleri (yüzde 3,31), işletme ve diğer idari danışmanlık faaliyetleridir (yüzde 2,55). 2022 yılının Ocak-Kasım döneminde limited şirketler için en çok şirket kapanışı olan faaliyet ise ikamet amaçlı olan veya ikamet amaçlı olmayan binaların inşaatı (yüzde 8,55), lokantalar ve seyyar yemek hizmeti faaliyetleri (yüzde 4,34), belirli bir mala tahsis edilmemiş mağazalardaki toptan ticaret (yüzde 3,45), posta yoluyla veya internet üzerinden yapılan perakende ticaret (yüzde 2,19), mühendislik faaliyetleri ve ilgili teknik danışmanlıktır (yüzde 1,93).

Kurulan İşletmelerin Hayatta Kalma Oranları

Kuruluş yıllarına göre 2015-2019 yıllarına ilişkin hayatta kalma göstergeleri incelendiğinde 2015, 2016, 2017, 2018 ve 2019 yıllarında kurulmuş olan işletmelerin sırasıyla yüzde 18,6 yüzde 17,8 yüzde 19,8 yüzde 18,7 ve yüzde 19,4’nün hayatta kalma süresinin 1 yıldan az olduğu görülmektedir. Ayrıca 2015, 2016 ve 2017 yılında kurulmuş olan işletmelerden yarısına yakını faaliyetlerini üçüncü yıla taşıyamamışlardır.

Türlerine Göre Şirket Sayıları

Ülkemizde en sık karşılaşılan şirket türleri olan anonim ve limited şirketler ortaklarının sadece taahhüt ettikleri sermaye ile şirkete karşı sorumlu oldukları sermaye şirketleridir. Bu şirketlerin kuruluşları ve işleyişleri ile ilgili düzenlemeler 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda yer almaktadır. 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu çerçevesinde faaliyetlerini gerçekleştiren kooperatifler, ortaklarının ekonomik faydalarının artırılmasını, ihtiyaçlarının tatminini yardım, dayanışma yoluyla sağlama ve koruma amacındaki ortaklıklardır (Türkiye’de Şirket Kurmak, TC Ticaret Bakanlığı İç Ticaret Genel Müdürlüğü).

Türlerine göre şirket sayılarına ilişkin verileri anonim şirket, limited şirket ve kooperatifler olmak üzere üç başlıkta incelendiğinde 2019, 2020 ve 2021 yıllarında bir önceki yıla göre anonim şirket ve limited şirket sayısında bir artış olduğu görülmektedir. Anonim şirket sayısındaki artış söz konusu yıllar itibariyle yüzde 7,92 yüzde 10,72 ve yüzde 8,48 olarak gerçekleşirken, artış limited şirket sayısı için yüzde 6,51 yüzde 5,96 ve yüzde 7,80 olmuştur. Söz konusu yıllar itibariyle kooperatif sayısında artış ise sadece yüzde 1,06’lık bir oranla 2019 yılında gerçekleşmiş, 2020 ve 2021 yıllarında kooperatif sayısında sırasıyla yüzde 11,86 ve yüzde 5,82’lik bir azalış yaşanmıştır.

Sonuç ve Değerlendirme

İstihdam üzerindeki olumlu etkilerinden ve ekonomik büyümeye olan katkılarından dolayı yeni işletmelerin kurulması ülke ekonomileri için büyük öneme sahiptir. Özellikle kurulan küçük ve orta ölçekli işletmelerin gelişmiş ekonomilerdeki önemi giderek artmaktadır. Salgının bütün ekonomilerde yarattığı tahribata rağmen ülkemizde 2020, 2021 ve 2022 yıllarında kurulan şirket sayılarında artış olmuştur. Bir önceki yıla göre kurulan şirket sayısındaki artış 2020 yılında yüzde 20, 2021 yılında yüzde 8 ve 2022 yılında yüzde 14’tür.

Yeni işletmelerin kuruluyor olması olumlu bir gösterge olmakla birlikte, yeni kurulan her işletmenin başarı olup varlığını uzun süre devam ettirmesi mümkün değildir. 2015-2019 yıllarında ülkemizde kurulan işletmelerin yüzde 50’ye yakını ikinci yılın sonuna kadar varlığını sürdürememiştir. Ayrıca söz konusu bu işletmelerden yaklaşık yüzde 20’si birinci yılın sonunda faaliyetlerini sonlandırmıştır. Dolayısıyla, başarı potansiyeli olmakla beraber çeşitli kısıtlar sebebiyle varlığını devam ettiremeyecek olan yeni kurulmuş işletmelerin desteklenmesi önemli bir gerekliliktir. Söz konusu kısıtlar içerisinde finansman sorunları ve yönetimsel yetersizlikler ön plana çıkmaktadır. Türkiye’de özellikle son kalkınma planları ile yeni işletme kurulmasını teşvik edici ve bu işletmelerin kuruluştan sonra da desteklenmesine yönelik düzenlemeler hayata geçirilmiştir. Yeni işletme kurma niyetinde olan kişilere eğitim ve danışmanlık verilmesi, ihtiyaç duyulabilecek finansmana ulaşabilmenin kolaylaştırılması gibi düzenlemeler ile hem yeni işletme kurulması teşvik edilmekte hem de kurulan işletmelerin başarılı olabilmesi için destek verilmektedir. Destekleyici düzenlemelerin daha çok finansmana odaklandığı görülmektedir. Finansman yanında yeni işletme kurma niyetinde olan kişilere ve işletme sahiplerine finansal yönetim, pazarlama, stratejik yönetim konularında da danışmanlık ve eğitim verilmesi, bu konulardaki desteklerin arttırılmasının gerekliliği göz ardı edilmemelidir.