ANALİZ YAZILARI

Rumeysa şenoğlu

Sakarya Üniversitesi

Sayıştay Başkanlığı (metnin devam eden kısmında “Sayıştay” olarak anılacaktır), 1982 tarihli T.C. Anayasası 160. maddesi uyarınca çeşitli kurumların gider, gelir ve mallarını, Sayıştay ile arasında organik bağ bulunmayan Türkiye Büyük Millet Meclisi yerine denetleme görevi üstlenmekte ve 8 dairesiyle görevini icra etmektedir.

2013 yılında Sayıştay’ın hazırladığı denetim raporlarının sayısı 491 iken, yıllar içinde 558 ve 620'ye yükselmiş ancak 2016 yılında ciddi bir azalma yaşayarak 420'ye inmiştir. 2016'dan günümüze de dalgalanmalar yaşanmıştır.

2015 sonrası denetim raporları sayısında yaşanan kırılma, devam eden yıllarda istikrara kavuşamamıştır. Hata ve bütçe türü itibarıyla bulgu sayısı ise 2018 yılında 8.240 iken 2019 ve 2020 yıllarında aşağı yönde ciddi bir değişiklik yaşamış ve sırasıyla 6.549 ve 5.882 şeklinde tespit edilmiştir. Buna göre Sayıştay'ın yetki alanına giren kurumlara ilişkin denetim raporlarında tespit edilen hata ve bütçe türü açısından bulguların sayısının düştüğü söylenebilir.

TBMM ve ilgili kamu idarelerine sunulan denetim raporlarının toplam sayısı 2013 yılında 274 iken ilerleyen yıllarda sırasıyla 291 ve 312'ye yükselmiş ancak denetim raporlarının genel sayılarını açıklayan grafikte de görüldüğü üzere, 2016 yılında hızlı bir düşüş yaşamıştır. Devam eden süreçte de dalgalanma devam etmiştir. İlgili kamu idarelerine sunulan rapor sayısındaki değişiklikler ise 2013-2020 arası süreçte diğer denetim raporlarıyla benzer seviyede gerçekleşmiştir. Genel itibarıyla denetim raporlarının sayıları 2013-2016 yılları arası istikrarlı ve düzenli bir artış göstermiş olmasına rağmen 2016'da yaşanan kırılma ile düşüş gerçekleşmiş ancak 2020 itibariyle artış ivmesini tekrar kazanmıştır.

Sayıştay Başkanlığı, kamu sermayesinin paylaştırıldığı kurumların kamu hizmetleri neticesinde gider, gelir ve mal hesaplarını şeffaf ve hesap verilebilir nitelikte tutulmasına 6085 sayılı Sayıştay Kanunu 5/1-b uyarınca yardımcı olmaktadır. Bu bakımdan geçtiğimiz bir senede kamu idarelerinin mali defterlerinde yer alan ve en çok hatanın tespit edildiği on konunun ortaya konulması önem arz etmektedir. Sayıştay'ın Denetim Yönetim Sistemi'nin (SayCAP) 7/9/2021 tarihli verilerine göre, denetime tabi tüm kamu kuruluşları arasında en fazla hatanın tespit edildiği konu, tahsisli kullanılan taşınmazların muhasebe kayıtlarını eksik ya da hatalı tutulması olmuştur. Eksik ya da hatalı kaydın tespit edildiği kamu idaresi sayısı 102 şeklinde belirtilmiştir.

260 haklar hesabının muhasebelileştirilmesi konusunda 80 kamu idaresinin hatalı davrandığı görülmektedir. Tapu kayıtlarında kamu idaresi üzerine kayıtlı taşınmazlar ise yetmiş üç kamu idaresinin mali hesaplarında yer almamıştır. 2020 yılında en çok hata tespit edilen konular SayCAP verileri uyarınca istatiksel olarak sıralandığında, taşınmaz kayıtları ve lisans/patent gibi maddi olmayan hak alımları hususunda ciddi oranda eksiklik görüldüğü söylenebilir.

Sayıştay Başkanlığının mali verileri denetleme konusunda yetkisi kamu idarelerine ilişkin olsa da tüm kamu idareleri aynı oranda denetlenmemektedir. Zira 2020 yılında sosyal güvenlik kurumları ve büyükşehir belediyeleri yüzde 100 oranında denetlenmişken, il belediyeleri yüzde 55, ilçe belediyeleri ise yüzde 33 oranda denetlenmiştir. Yüksek Öğretim Kurulu ve buna bağlı tüm üniversiteler ile Yüksek Teknoloji Enstitülerinin denetimi ise yüzde 90 oranını bulmuştur. İçişleri Bakanlığı'na bağlı Yatırım İzleme ve Koordinasyon Başkanlığı yüzde 10, il özel idareleri ise yüzde 17 oranda denetlenmiştir.

Cumhurbaşkanlığı'nın, Anayasa Mahkemesi'nin, TBMM'nin, tüm bakanlık ve müsteşarlıkların ve temyiz mahkemeleri ile Hakimler Savcılar Yüksek Kurulu'nun bağlı bulunduğu genel bütçe ise yüzde 99 oranında denetlenmiştir. Dolayısıyla kamu idarelerinin kamu sermayesinden yüksek pay alan genel ve özet bütçeli idareleri ile büyükşehir belediyelerinin daha yüksek oranda denetlendiği ancak nispeten daha az bütçeye sahip il özel idareleri, kalkınma ajansları gibi kamu idarelerinin ise daha düşük oranda denetlendiğini söylemek mümkün olacaktır.

Sayıştay'ın tespit ettiği hata sayısı ve kamu idareleri arasında hatanın en çok tespit edildiği konuların açıklanması, kamu bütçelerinin hesap verilebilirliğinin göstergesi olması açısından değerlidir. Kamu kuruluşları arasında gelir ve gider kalemlerinin kaydedilmesinde özen ve dikkat yükümlülüğünün mevcut bulunmasının gerekliliğini bu itibarla vurgulamak gereklidir. Zira Sayıştay denetimine tabi olan kurumlar kamu hizmeti ifa etmektedir. Üstelik bütçelerin kamu yararına yönelik olarak kullanılması gerekmektedir.

Denetime tabi tutulan kamu idarelerinin denetlenme oranlarının bütçe/bilanço sayılarının büyüklüklerine göre ortaya konulması ise toplum nezdinde görünürlüğü hem faaliyet alanları hem de kurumsal kimlikleri neticesiyle daha fazla bulunan idareleri belirtmek açısından isabetli olmuştur. Zira genel bütçeli idareler, sosyal güvenlik kurumları ve büyükşehir belediyeleri gibi idarelerin denetlenme oranlarının %99 ve üzeri olduğu açıkça görülmektedir. Genel itibarıyla Türkiye Cumhuriyeti Merkez Yönetim Teşkilatı bağlamında Sayıştay'ın, kamu adına görev yapan tüm idarelerin tüm faaliyetlerinin kamuya karşı şeffaf biçimde ifa edilmesine olanak tanıması açısından yadsınamaz nitelikte bir değer ihtiva ettiğini söylemek mümkün olacaktır.

Sayıştay Rapor Sayılarının Görünümü (2013 – 2020)

Kaynak: Sayıştay 

Sayıştay Hata ve Bütçe Türü İtibarıyla Bulgu Sayılarının Görünümü (2018 – 2020)

Kaynak: Sayıştay