ANALİZ YAZILARI
Talha Erdoğmuş
Sakarya Üniversitesi
Kamu İhale Kurumu, kamu tüzel kişiliğini haiz, mali ve idari özerkliğe sahip bir düzenleyici ve denetleyici kurumdur. Kurum, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamında kamu kaynaklarının verimli, ihtiyaçlara uygun şekilde kullanılabilmesi ve kamu ihalelerinin saydamlık, eşitlik, rekabet, güvenirlik ve gizlilik ilkeleri çerçevesinde yürütülmesi amacıyla faaliyetler yürütmektedir. Kurum uyguladığı idari yaptırımların haricinde, idareler tarafından gerçekleştirilen ihalelerin ilgili mevzuata uygun olmadığına yönelik şikayetleri inceleyerek karara bağlamaktadır. Kurum ayrıca, kamu ihalelerine yönelik standart ihale dokümanları ve tip sözleşmeler hazırlamak, ihale mevzuatına yönelik eğitim vermek, kamu ihalelerine ilişkin istatistik oluşturmak gibi kamu ihale uygulamalarının geliştirilmesi ve etkin biçimde denetlenmesine yönelik çalışmalar yürütmektedir (4734 s. Kanun m.53).
4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nda öngörülen ihale usulleri “açık ihale”, “belli istekliler arasında ihale” ve “pazarlık” usulüdür (4734 s. Kanun m.53). Kural olarak ihalelerin bütün isteklilerin teklif verebildiği açık ihale usulüyle yapılması esastır. Ancak uzmanlık ve yüksek teknoloji gerektiren işlerde belli istekliler arasında ihale usulü veya diğer ihale usullerinden sonuç elde edilemeyen ya da doğal afet, salgın hastalık, savunma ve güvenlikle ilgili özel durumlar vb. pazarlık usulü yapılabilmesi öngörülmüştür (4734 s. Kanun m.20-21). 2013-2021 yılı arasındaki grafiklerde, istisnai bir usul olan pazarlık usulüne yoğun şekilde başvurulduğu dikkat çekmektedir. Ayrıca çeşitli istisnai durumlarda doğrudan temin usulüyle de ihtiyaçlar karşılanabilmektedir (4734 s. Kanun m.22).
2013-2020 yılları arasındaki faaliyet grafiklerinde toplam ihale, ihale yapan idare ve sözleşme sayılarında genel bir düşüş eğilimi görülmektedir. Kamu alımlarının iktisadi büyüklük olarak Türkiye’nin milli gelirinin yaklaşık %3’üne denk geldiği dikkate alındığında (KİK Faaliyet Raporu 2020), ülkenin ekonomik durumunun seyri ile kamu ihaleleri arasında ciddi bir ilişki olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. Grafiklerde, 2013-2019 yılları arasında dalgalı olarak seyreden ihale tarihinden sonra iptal edilen ihale sayısının, 2020 ve 2021 yıllarında ani bir yükseliş göstermesi dikkat çekmektedir. 2020 ve 2021 yıllarında COVID-19 pandemisinin ekonomik ve sosyal hayat üzerindeki olumsuz etkisinin kamu ihale süreçlerini de yansıdığı anlaşılmaktadır.
Kamu ihalelerinin idarelerin bütçe türüne göre dağılımına ilişkin 2013-2021 yılları arasındaki grafiklere bakıldığında ise, merkezî bütçe[1] içinde yer alan kamu kurumları tarafından yapılan alım tutarının yerel yönetimler[2] ve 5018 sayılı Kanun kapsamında yer almayan diğer kamu idarelerine[3] kıyasla hep daha yüksek olduğu görülmektedir. Yerel yönetimlerin kamu alımları merkezî idareye paralel bir seyre sahiptir. Diğer idarelerin kamu alım miktarları ise 2018 yılına kadar daha geride seyrederken, 2019 ve 2020 yıllarında ciddi bir artış göstererek yerel yönetim kamu alım tutarını yakalamış ve hatta 2021 yılı itibariyle öne geçmiştir. Bu durumun ortaya çıkmasında, 2019 yılındaki yerel seçimler sonrasında başta İstanbul ve Ankara olmak üzere çeşitli büyükşehirler ve belediyelerin iktidar partisinden farklı partilere geçmesinin rolü olabilir. Ayrıca grafiklere yansıyan 2021 yılı itibariyle tüm kamu alım tutarlarının artışında, döviz kuruna bağlı maliyet artışları etkisi görülmektedir.
Grafikler, ülkedeki ekonomik, siyasi ve sosyal durumun kamu ihale süreçlerini doğrudan etkilediğine işaret etmektedir. Kamu hizmetlerinin etkin ve verimli şekilde yürütülebilmesi, haksız kazançların önüne geçilmesi için kamuya ciddi ekonomik yük getiren hizmet veya mal alım ya da yapım ihaleleri en uygun şekilde gerçekleştirilmelidir. Bu sebeple Kamu İhale Kurumu, kamu ihale süreçlerinin şeffaf ve güvenilir biçimde yürütülmesinde hayati bir role sahiptir.
Kamu İhale Kurumu Genel Görünüm (2013 – 2021)
Kaynak: Kamu İhale Kurumu İstatistikleri
Kamu İhale Kurumu Kamu Alım Tutarları (Milyon, 2013 – 2021)
Kaynak: Kamu İhale Kurumu İstatistikleri
Kamu İhale Kurumu Kamu Alımlarının İhale Usullerine Göre Dağılımı (2013 – 2021)
[1] Merkezi bütçe içerisinde 5018 sayılı Kanun’da genel bütçeli ve özel bütçeli kuruluşlar ile düzenleyici ve denetleyici kuruluşlar ile sosyal güvenlik kuruluşları yer almaktadır. Genel bütçe, merkezi idare içerisinde yer alan TBMM, Cumhurbaşkanlığı, bakanlıklar ve bunlara bağlı kurum ve kuruluşlar ile yüksek yargı mercilerini kapsamaktadır. Özel bütçeli kuruluşlar ise YÖK, ÖSYM ve üniversiteler ile Devlet tüzel kişiliğinden ayrı kamu tüzel kişiliğine sahip çeşitli kamu kurum ve kuruluşlarıdır.
[2] Yerel yönetimler bütçesinde belediyeler, il özel idareleri ve mahalli idare birlikleri bütçeleri bulunmaktadır.
[3] Diğer kamu idareleri ise kamu iktisadi teşebbüsleri (KİT), döner sermaye saymanlık bütçesi, belediye iktisadi teşebbüsleri ve 5018 sayılı Kanun kapsamında bulunmayan idarelerin bütçeleridir.
