Hukuk Mahkemeleri ve Aile Mahkemeleri İstatistikleri
Hukuk Mahkemeleri
Asliye Hukuk, Asliye Ticaret, Sulh Hukuk, İcra Hukuk, İş, Tüketici, Aile, Kadastro, Fikrî ve Sınai Haklar Mahkemelerinin tümünü ifade eden Hukuk Mahkemeleri, irade serbestisine dayanan uyuşmazlıkların görüldüğü mahkemelerdir. Özel hukuk uyuşmazlıklarında ihtisaslaşmaya dayalı mahkeme kurulumu sağlanmaya çalışılsa da küçük illerde mahkemelerin asliye hukuk ve sulh hukuk mahkemeleri altında toplanabildiği görülmektedir. Ancak günümüzde bu azaltılarak mahkeme özelinde ihtisaslaşmaya özel önem verilmektedir.
Hukuk mahkemelerinde 2019 yılında dosya temizleme oranı %99,5 iken 2020’de %93,7’ye gerilemiştir. Çıkan dosyaların gelen dosyalara oranına bakıldığında da yine geçtiğimiz yıla göre bir düşüş söz konusudur. 2019’da %56,1 olan oran 2020’de %50,8 olmuştur. 2014’ten (%62,5) 2020’ye (%50,8) kadar olan süreçte çıkan dosyaların gelen dosyalara oranı 11,7 düşmüştür. Şayet sadece yıl içinde açılan dosya sayısına oranla karara bağlanan dosya sayısına da bakarsak 2019’da %104,8 olan temizleme oranının 2020’de %98,03’e düştüğü görülecektir. 2016 yılından itibaren artarak gelen temizleme oranı 2020 yılında düşüşe geçmiştir.
Şekil 22. Hukuk Mahkemelerinde Dosya Sayısı ve Ortalama Görülme Süresi (Bin), 2019-2020
Kaynak: Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü, Adli İstatistikler 2020
Şekil 23. Hukuk Mahkemeleri Dava Ortalama Görülme Süresi (Gün), 2014-2020
Kaynak: Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü, Adli İstatistikler 2020
Şekil 24. Hukuk Mahkemeleri Mahkeme Türüne Göre Toplam Dosya Sayısı (Bin), 2019-2020
Kaynak: Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü, Adli İstatistikler 2020
2020 yılı hukuk mahkemeleri dosya sayıları incelendiğinde toplam dosya sayısının %30’unu asliye hukuk oluşturmakta ve birinci sırada yer almaktadır. %24 ile sulh hukuk ikinci sırayı, %16 ile iş hukuku üçüncü sırayı teşkil etmektedir. Dosya sayısının en az olduğu mahkeme türü fikrî ve sınai haklardır. 2018’den itibaren dosya sayısının en çok ve en az olduğu mahkeme sıralamasının değişmediği görülmektedir.
Şekil 25. Hukuk Mahkemelerinde Açılan Dava Konu ve Sayısı, 2020
Kaynak: Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü, Adli İstatistikler 2020
2020 yılı dosyaların temizleme oranına bakıldığında; %102,7 oran ile asliye ticaret mahkemeleri ilk sırada yer almakta; asliye ticareti, %101,8 ile fikrî ve sınai haklar ve %100,9 ile icra hukuku takip etmektedir. Dosya temizleme oranı en düşük mahkeme türü %82,4 ile kadastro mahkemeleridir. Kadastro mahkemeleri, ortalama görülme süresi olan 790 gün (2019 yılında 564) ile en son sırada yer almaktadır. En hızlı görülme süresi 127 gün ile sulh hukuk (2019 yılında 112) mahkemelerine aittir. Sulh hukuku, 206 gün ile icra hukuk (2019 yılında 159) ve 222 gün ile aile mahkemeleri (2019 yılında 187) takip etmektedir. Ayrıca 2019 yılına göre 2020 yılında dava görülme sürelerinin uzadığı dikkat çekmektedir.
2020 yılına göre 2020 yılında veraset ve itirazın iptali konulu dava sayısı artmış; boşanma, alacak, vesayet, tazminat, şikâyet, icra takibine itiraz konulu dava sayısı ise azalmıştır.
Aile Mahkemeleri
2020’de hukuk mahkemelerinde açılan davalar arasında ilk sırayı veraset konulu davalar oluştururken ikinci sırayı boşanma davaları oluşturmaktadır. Geçtiğimiz birkaç yılda olduğu gibi 2020 yılında da gündemden düşmeyen konuların başında aile meselesi gelmiştir. Pandemiden dolayı iş hayatının sekteye uğramasıyla evde daha çok vakit geçiren aile bireylerinin alışık olmadıkları bu yaşam şekli sebebiyle aile içi geçim problemlerinin ve dolayısıyla boşanmaların arttığı/artacağı iddiaları gündemde olmuştur. Ancak hukuk mahkemelerindeki dava sıralamasından hareketle boşanmaların yüksek olduğu iddiası temelden yoksun kalacaktır. Yıllara göre açılan boşanma dava sayısına bakıldığında 2019 yılında 248.640 olan boşanma sayısının 2020’de 246.561’e düştüğü görülmektedir. 2015 yılından itibaren artan yıl içinde açılan boşanma dava sayısı 2020’de düşmüştür. 2020’de boşanan çiftlerin sayısı 135 bin iken, kaba boşanma hızı binde 1,62 olmuştur. Buna nazaran evlenen çiftlerin sayısı 487 bin, kaba evlenme hızı binde 5,84’tür (TÜİK, 2020). 2019’da ise boşanan çiftlerin sayısı 155 bin, kaba boşanma hızı binde 1,88; evlenen çiftlerin sayısı 541 bin, kaba evlenme hızı ise binde 6,56’dır (TÜİK, 2019). 2019’a kıyasla 2020’de hem evlenen çiftlerin sayısı hem de boşanan çiftlerin sayısı düşmüştür. Benzer şekilde 2020 yılında boşanma ve evlenme hızının da düştüğü görülmektedir.
2019 yılında anlaşmalı boşanma dava sayısı (123.237) çekişmeli boşanma dava sayısından (120.667) yüksekken; 2020 yılında çekişmeli boşanma dava sayısı (121.294) anlaşmalı boşanma dava sayısından (120.012) yüksektir. Ancak çekişmeli boşanma ile anlaşmalı boşanma dava sayısı arasındaki fark çok yüksek olmayıp %0,5 oranındadır. 2019 yılına kıyasla bakıldığında hayata kast, pek kötü ve onur kırıcı davranış nedeniyle açılan boşanma dava sayısı 2020’de ciddi bir artış göstermiştir. Buna göre artış oranı %28,38’dir. Benzer şekilde 2020 yılında zina nedeniyle boşanma dava sayısında da 2019’a göre %22,64’lük bir artış görülmüştür. Zina nedeniyle ve hayata kast, pek kötü ve onur kırıcı davranış nedeniyle açılan dava sayısı 2014 yılından itibaren düzenli olarak artarken; ortak hayatın yeniden kurulmaması ve terk nedeniyle açılan boşanma dava sayısı ise azalmıştır.
Şekil 26. Yıllara Göre Açılan Boşanma Dava Sayısı, 2015-2020
Şekil 27. Hukuk Mahkemelerinde Boşanma Nedeni ve Karar Türüne Göre Çıkan Boşanma Dava Sayısı, 2020
Kaynak: Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü, Adli İstatistikler 2020
Şekil 28. Hukuk Mahkemelerinde Açılan Boşanma Davalarının Nedenlerine Göre Oranları (%), 2020
Kaynak: Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü, Adli İstatistikler 2020
Şekil 29. Hukuk Mahkemelerinde Boşanma Davaları ile İlişkili Dava Türleri Oranları (%), 2020
Kaynak: Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü, Adli İstatistikler 2020
2020 yılında boşanma davaları ile beraber ya da sonrasında çıkan davalara bakıldığında, %45,5 oranı ile nafaka davalarının yer aldığı görülmektedir. İkinci sırada velayet, üçüncü sırada ise boşanmada mal paylaşımı yer almaktadır. Nafaka ve velayet davalarının tamamı diğer dava nedenlerinin toplamının %81,2’sini, diğer nedenler ise %18,8’ini oluşturmaktadır.
