GENEL GÖRÜNÜM

Eğitimin Bütçesi ve Finansmanı

Eğitim harcamaları; okullar, üniversiteler ve diğer kamu ve özel eğitim kurumlarına yapılan harcamaları kapsar. Bu harcamalar, eğitim kurumları aracılığıyla öğrenciler ve aileler için sağlanan eğitim ve yardımcı hizmetlerini, öğretmen ve personel ihtiyaçlarını ve eğitim kurumlarının giderlerini içerir. Eğitimin hem nicelik hem nitelik olarak geliştirilmesi için en önemli hususlardan biri eğitime ayrılan bütçe ve finansmandır. Yeni okul ve dersliklerin açılması, eğitim teknolojileri gibi araç gereçlerin tedarik edilmesi, personel giderlerinin karşılanması gibi noktalar için ayrılmış olan bütçenin yeterli düzeyde olması ve iyi bir şekilde kanalize edilmesi gerekir. Eğitimde fiziksel ihtiyaçların giderilmesi ve süreklilik kazanabilmesi, yeterli finansmanın süreklilik arz etmesiyle yakından ilişkilidir.

Eğitime ayrılan toplam bütçenin son 6 yılda istikrarlı bir şekilde arttığı görülüyor. 2023 yılının açıklanan bütçelerinde ise önceki yıllara göre dikkat çekici bir artış yaşandı. 2023 yılında Millî Eğitim Bakanlığı’na, Yükseköğretim Kurulu ve üniversitelere ayrılan bütçeler bir önceki yıla göre %181 oranında arttı. ÖSYM’ye ayrılan bütçenin ise %65 oranında artış gösterdiği görülüyor. Son yıllarda okul, öğrenci ve öğretmen sayılarındaki artışlar ve eğitim masraflarının kur hareketliliği ve enflasyona bağlı olarak artması bütçede eğitime ayrılan payın bu miktarlara ulaşmasını zorunlu kılmıştır.

Eğitime ayrılan bütçeler son yıllarda istikrarlı bir artış gösterse de toplam eğitim bütçesinin Gayri Safi Yurt içi Hasıla içerisindeki payında düşüş yaşandı. Bütçelerin GSYH içerisindeki payları kurum bazlı olarak incelendiğinde MEB bütçesi, YÖK ve üniversitelerin bütçelerine nazaran daha fazla düşüş gösterdi. Ancak her iki kurumun eğitim bütçelerinin GSYH’ye oranının OECD ülkelerinin altında kaldığı görülüyor. OECD ülkelerinde yükseköğretim öncesi kademelerin bütçelerinin GSYH’ye oranı %3,5 dolaylarındayken ülkemizde bu oran %2,4 dolaylarında; yükseköğretimde OECD ülkelerinde %1,4 olan oran Türkiye’de %0,73 civarında kaldı. MEB, YÖK ve üniversite bütçelerinin Merkezi Yönetim Bütçesi’ndeki paylarında da düşüş yaşandığı görülüyor. MEB’in kendi bütçesi içerisinden yatırıma ayırdığı payda ise bir artış gözleniyor. 2022 yılı bütçe ödenek türleri incelendiğinde gider türlerinin hemen hepsinde bir önceki yıla göre gözle görünür bir artış yaşandığı görülüyor. Enflasyon ve kur hareketlerine bağlı maaş, mal ve hizmet alımlarının masraflarının artması gider tablosuna yansıyor. Personel giderleri 2022 yılında %14,7; Sosyal Güvenlik Kurumu giderleri %12,2 artarken mal ve hizmet alım giderleri %13,1 oranında bir artış gösterdi.

Yıllara göre kadrolu öğretmen maaşlarında 2022 yılına kadar dengeli bir artış görülürken 2022 yılına gelindiğinde bu artış %80 oranına çıktı. Benzer şekilde ek ders ücretlerinin artışı da %88 ile dikkat çekici oranda. Maaş+ek ders ücretleri TL bazında %81 artarken dolar bazında bakıldığında %5 düşüş yaşandığı görülüyor. Enflasyona bağlı maaş artışı yaşanırken kur hareketlerinin 2022 yılında gösterdiği artışa bağlı olarak böyle bir fark ortaya çıkıyor. Hesaplama için 1 Temmuz tarihli döviz kuru 16,7 olarak alındı; ancak 14 Aralık itibariyle bu fark doların 18,6 bulmasıyla daha da açıldı. Aralık ayı itibariyle öğretmen maaşları ek ders ücreti dahil 737,50 dolara karşılık geliyor.

Öğrenci başına düşen yıllık harcama miktarları son altı yılda TL bazında artarken dolar kuru bazında belirgin bir düşüş gösteriyor. TL/dolar farkı 2017 yılından itibaren gittikçe açılmaya başladı ve bu fark 2021 yılında en üst düzeye ulaştı. Öğrenci başına düşen yıllık harcama miktarlarına dair 2022 yılı verileri henüz yayınlanmamış olsa da 2022 yılı kur hareketliliği göz önüne alındığında bu farkın daha da açılmış olacağı varsayımında bulunulabilir. Ortaokul ve yükseköğretimde öğrenci başına düşen öğrenci harcamalarının miktarının artışı diğer kademelere nazaran daha yüksek olduğu için bu kademede 2021 yılında dolar bazında düşüş gözlenmemektedir. 2022 yılı öğrenci başına düşen harcama verileri açıklanmadığı için tabloya dahil edilmemiştir.

Ülkemizde eğitim bütçesinin her yıl artırıldığı görülmekle beraber eğitim bütçesinin GSYH ve merkezî yönetim bütçesine oranlarında bir azalma eğilimi göze çarpıyor. Ayrıca kur hareketlilikleri ve enflasyon nedeniyle artan giderler ve masraflar eğitim bütçesinin de aynı oranda artırılmasını gerekli kılarken özellikle öğretmen maaşları ve öğrenci başına düşen eğitim harcamaları dolar bazında incelendiğinde bu artış eğilimini yakalayamadığı görülüyor.