EĞİTİME İLİŞKİN POLİTİKA METİNLERİ: HEDEFLER VE GERÇEKLEŞMELER

11. Kalkınma Planı hedefleri doğrultusunda eğitim alanında 2020 yılına dair hedef­ler orta vadeli programda ve Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programında yer aldı. ME­B’in Stratejik Planındaki hedefler de 2020 Performans Programı ile somutlaştırıldı. Politika metinlerinde mesleki eğitim ve istihdam ilişkisi, özel eğitim, erken çocukluk eğitimi, hayat boyu öğrenme, rehberlik ve yönlendirme ile yükseköğretimde ulus­lararasılaşmaya ilişkin hedeflerin öne çıktığı görülmektedir. 2023 Eğitim Vizyonu belgesindeki 2020 hedeflerinin de önemli düzeyde orta vadeli program, yıllık prog­ram ve performans programında yer verilmiştir. Ancak MEB’in 2020 İdari Faaliyet Raporunda salgın yılı olan 2020’de bazı hedeflerin ertelendiği, bazılarının ise kıs­men gerçekleştiğine dair değerlendirme yapılmıştır.

•         MEB Performans Programları ve Faaliyet Raporları (2020, 2021)
•         Yeni Ekonomi Programı (YEP) (2020-2022)
•         2021 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı
•         Yeni Ekonomi Programı (YEP) 2021-2023
•         2021 Yılı Bütçe Sunuşu

MEB Performans Programları ve Faaliyet Raporları (20201, 20212) 

Millî Eğitim Bakanlığı her bir eğitim öğretim yılını takiben performans raporları yayımla­maktadır. Bu raporlarda hedefler ve gerçek­leşen sonuçlar ilan edilmekte olup bir son­raki yıl başta olmak üzere 3 yıllık hedeflerin paylaşımı yapılmaktadır. Buna göre 2020 yılına bakıldığında 6 alanda bakanlık perfor­mansını ölçmüştür. Bunlar: Engellilerin Top­lumsal Hayata Katılımı ve Özel Eğitim, Hayat Boyu Öğrenme, Ortaöğretim, Ölçme Seçme ve Yerleştirme, Temel Eğitim ve Uluslararası Eğitim İş Birlikleri ve Yurt Dışı Eğitim başlık­larıdır. Bakanlığın paylaştığı sonuçlara göre 2020 yılında bu başlıklarda hedeflerin çoğu karşılanmış denebilir. Bununla birlikte hedef­lere büyük oranda yaklaşan sonuçlar oldu­ğu kadar hedeflerin oldukça uzağında kalan sonuçlar da bulunmaktadır. Ayrıca perfor­mans hedefleri belirlenmiş olup sonuçlarına ulaşılamayan veriler söz konusudur.

2020 yılında özel eğitim gündeminde eğiti­me erişim, fırsat eşitliği ve rehberlik alanla­rında alt boyutlar bulunmaktadır. Özel eği­timde tanılama ve inceleme alanlarında MEB yüksek performans göstermiştir. Hedef grup olarak belirlenen özel eğitimden yararlan­ması gereken öğrenci sayısına ulaşılmış, bu öğrenciler beklenen devamı göstermiştir.

Hayat Boyu Öğrenme alanı özellikle geliş­mekte olan ülkelerde yaşam ömründeki iyi­leşmeler sonucu toplumun kanalize olması beklenen bir konu olarak sıcak bir gündem­dir. Ancak MEB bu alanda açtığı kurslarda beklediği öğrenci sayısının yarısına ulaşmış­tır. Diğer taraftan bu başlık içerisindeki geçi­ci koruma altında olan 5-17 yaş öğrencilerin okullaşmasında beklenilenden fazla bir oran yakalanması başarılı bir durumdur.

Ortaöğretim alanı ülkemiz için mesleki ve dini eğitimle beraber başat bir alandır. Bu noktada MEB’in sağladığı burstan yararlanan öğrenci­lerden beklediği yükseköğretime devam etme başarısıdır. Ne yazık ki bu alanda da MEB bek­lediği hedefin ancak yarısını elde edebilmiştir. Pansiyon hizmetlerinin doluluğu ve memnu­niyeti ise hedefleri karşılamaktadır. Ortaöğre­timde öğrencilerin kültür, sanat ve spor alanla­rında etkileşim kurmaları hedeflenmesine rağ­men bu noktada elde edilen sonuç eksikliğin oldukça fazla olduğunu gözler önüne sermek­tedir. Bu noktada sonucu tasarım-beceri atöl­yesi açılması hedeflenen okul sayısında 2020 yılında hedefin karşılanamamış olması sonucu ile birlikte okumak anlamlıdır. Ortaöğretimde öğrencilerin yabancı dil dersi sonuçları bekle­nilen düzeyin üstünde sonuçlanmıştır.

MEB’in ölçme, seçme ve yerleştirme alanın­da belirlediği hedefler; destek materyalleri­nin zamanında hazırlanması, sınav ve yerleş­tirme sonuçlarının zamanında açıklanması ve hatalı soru sayısı şeklindedir. Bakanlık bu alanda hedeflerine uygun bir yıl geçirmiştir.

Temel eğitime bakıldığında eğitime erişim ve fırsat eşitliği, okul öncesi ve ilköğretim alanları mevcuttur. Eğitime erişim ve fırsat eşitliğinde pansiyon doluluk oranları ve memnuniyet oranları belirlenen hedefleri karşılamıştır. İl­köğretimde destekleme ve yetiştirme kursla­rına yaklaşık 3 milyon öğrencinin dahil edil­mesini hedeflenmişken bu noktada sonuç yaklaşık 2,5 milyon öğrenci ile sınırlı kalmıştır. Diğer taraftan okul öncesi grubunda bakanlık ilkokul birinci sınıfa başlamadan önce en az bir yıl okul öncesi eğitim almasını beklediği öğ­renci oranına çok yaklaşmıştır. Ortaöğretimde olduğu gibi ilköğretimde de kültür, sanat ve spor alanlarında öğrencilerin aktif olması bek­lenilen oranının gerisinde kalmıştır. Bu sonuç yine tasarım-beceri atölyesi açılma oranı ile bir­likte okunduğunda ilköğretimde her ne kadar hedeflenenden yaklaşık 600 atölye fazla açıl­masına rağmen sonuç değişmemiştir. Öğrenci sayısının şubelere göre oranı açısından temel eğitime bakıldığında öğrenci sayısı 30’dan faz­la olan şubeler MEB’in 2020 yılında beklediği hedefin üstündedir yani sınıflar kalabalıklığını beklenilenden daha fazla sürdürmektedir. Bu durum ortaokul için de geçerlidir.

Uluslararası Eğitim İş Birlikleri ve Yurt Dışı Eğitim alanında bakanlık Türkçe ve Türk kül­türünü yönelik tanıtıcı materyal tedariki nok­tasında hedeflediği gibi ilerlemektedir. Aynı şekilde bu alanda açılan derslere katılan öğ­renci sayısı da beklenildiği gibidir. Yurt dışına öğrenci gönderilmesi hususunda da MEB he­deflerine yakın bir sonuç elde etmiştir.

Yeni Ekonomi Programı (YEP) (2020-2022)3

İlgili programa dair rapor, Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Strateji ve Bütçe Başkanlığı ortak çalışması sonucunda “dengeleme, disiplin ve değişim” teması çerçevesinde 4 Ekim 2019 günü yayımlanmıştır. Buna göre, “Eğitim” başlığında Millî Eğitim Bakanlığı için 6 hedef açıklanmıştır. Hedefler; mesleki ve teknik eği­timde rehberlik faaliyetlerinin artırılması, okul merkezli yönetim, özel yetenekli öğrencilerin tanılama süreçlerinin etkin kılınması, veri­ye dayalı yönetim, ölçme ve değerlendirme ile okul öncesi eğitimin yaygınlaştırılması ve mesleki eğitim merkezleri ile sektör arasında etkileşimin iyileştirilmesi şeklindedir.

Ekonomi programları orta vadeli hedefler içe­risinde hazırlanan raporlar olarak temel gayesi itibariyle sektör ve eğitim arasındaki ilişkiyi gö­zetmektedir. Bu durum özellikle MEB’in son 3 yıllık izlencesindeki artan ortaöğretimde mes­lek liseleri tercih talebi ve yerleşen öğrencile­rin yüzdelik dilimdeki başarıyla okunmaktadır. Ayrıca “Mesleğim Hayatım” portalı bu noktada hedeflerin somut bir göstergesi gibidir. Diğer taraftan okul öncesi eğitimde yaygınlık konu­sunun gündemde yer alması da iş gücü olarak ebeveynlerin çalışma hayatlarında kadın-erkek olarak artan paylarıyla birlikte bu program içe­risinde anlamı üzerine yorumlanmalıdır.

Sonuç olarak, 2019’da yayımlanan YEP hedef­leri sonrası 2020 ve 2021 MEB Performans Raporları incelendiğinde bakanlığın ekonomi ile uyumlu bir süreç takip ettiği söylenebilir.

2021 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı4

Eğitimde 2021 yılına dair izlence, tıpkı 2020 yılının okunurluğunu sağlayan resmî raporlar gibi yine yayımlanan raporlarla mümkündür.

Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkan­lığı tarafından açıklanan 2021 yılı progra­mında eğitim başlığı “Nitelikli İnsan, Güçlü Toplum” başlığı altında yer almaktadır. Bu bağlamda raporda öncelikle mevcut durum değerlendirilmiştir. Bu bölümde metin içeri­sinde 2020 yılını değerlendirmek için temel referans olan Performans Raporları’na göre yapılan tespitlere benzer bir durum şu ifade­lerle yer almıştır: “Eğitim alanında beşeri ve fiziki altyapı iyileştirilmiş, okullaşma oranla­rında artış sağlanmış ve derslik başına düşen öğrenci sayısı önemli ölçüde azaltılmıştır. Kız çocukları ile yoksul öğrencilerin eğitimde devamlılığını sağlamak ve taşımalı eğitimi güçlendirmek için önemli faaliyetler yürü­ tülmüş, öğretmenlerin hizmet içi eğitimle­rine ağırlık verilmiştir.” Buna ilaveten, çevre koşulları sonucu sisteme bir tehdit olarak yansıyan pandemi şartlarına verilen hibrit eğitim modeline atıf yapılmıştır.

Bu bağlam üzerinden 2021 yılına yönelik olarak 14 başlıkta bakanlık ve paydaşlarının yürüteceği politikalar kamuoyuyla paylaşıl­mıştır ve hedefler gösterilmiştir.

19 paydaşı ile bakanlığın fırsat eşitliği, eği­tim ortamları, okullar arası başarı dengesi, yenilikçi müfredat, özel eğitim, meslek içi eğitimler ve statü, veriye dayalı yönetim, hayat boyu öğrenme, “okul gelişim modeli”, ölçme ve değerlendirme, mesleki eğitim ve istihdam, yükseköğretimde çeşitlilik, yükse­köğretimde nitelik artışı ve yükseköğretim­de uluslararasılaşma alanlarında hedefleri bulunmaktadır.

Yeni Ekonomi Programı (YEP) 2021-20235

Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından hazır­lanan raporda tema olarak “yeni dengelen­me-yeni normal-yeni ekonomi” seçilmiştir. MEB bu program kapsamında 8 hedeften sorumlu kılınmıştır. Bunlar; harmanlanmış eğitim, eğitim ortamlarında hijyen, uluslara rasılaşma, rehberlik hizmetleri, özel eğitim, mesleki eğitim, okul merkezli yönetim ve okul-sektör iş birliği şeklindedir.

Ekonomi perspektifinden eğitime bakıldı­ğında geniş bir sorumluluk alanı çizilmiş gö­rülmekle birlikte tüm bu hedeflerin ülke için katma değer olması durumu öne çıkmakta­dır. Eğitimin bir yönünün sanayi ile ilişkiler­den kopuk olamayacağı kabulü ile birlikte değerlendirildiğinde ekonominin önemli bir paydaşı olan insanın kaliteli eğitim alması, etkin yönetime sahip olması, eğitim ortam­larının çevresel koşullara uygun olması ve sektörle birlikte hareket etmesi öne çıkan yetkinliklerdir.

2021 Yılı Bütçe Sunuşu6

Bakan tarafından TBMM Genel Kuruluna su­nulan MEB Bütçesi, 2021 yılı için müfredatın dijital öğrenme ile uyumlu kılınması, ulusla­rarası standartlarda ölçme ve değerlendir­me, dezavantajlı grupların katılımı, yaygın okul öncesi eğitim, eğitim ortamları, yaygın TBA ortamları, öğretmen meslek içi eğitim­leri, meslekler açısından arz talep dengesi konularını öne çıkarmıştır.

Türkiye’de eğitimin gündeminde belirli te­malar yıllar içerisinde belirginleşmiştir. 2021 yılı hedeflerinde bu durum tekrar okunmak­tadır. Ülkemiz iş gücü ile eğitim arasında köprü olma görevini daha çok ortaöğretim­de mesleki ve teknik eğitime bırakmaktadır. Yine özel yetenekli öğrencilerin kendilerinin farkında olmaları ve özel eğitim ile psikolojik iyi oluşları ve yeteneklerini geliştirmek için başta tanılama öne çıkmaktadır. Diğer taraf­tan eğitim literatüründe bilimsel araştırma­larda anlamlı sonuçlar ile önemli olduğu ilan edilen okul öncesi eğitim yaygınlaştırılmaya çalışılmaktadır. Bitirirken yukarıda atıfta bu­lunulan raporlar bize eğitimde 2023 vizyo­nuna göre bir ilerleyişin sürdüğünü göster­mektedir ve bu ilerleyişte bir istikrar yakala­mak için maddi kaynakların iyileştirildiğini ilan etmektedir. Eğitime toplum açısından bakıldığında da ilgili vizyona ve ilerleyişe gü­venin -COVID-19 dönemiyle biraz olumsuz etkilenmesi söz konusu olsa da- kuvvetlen­diği yorumu yapılabilir.

2023 Eğitim Vizyonu

23 Ekim 2018’de kamuoyuna duyurulan 2023 Eğitim Vizyonu “eğitsel işleyiş, öğret­men, okul ortamı ve verimli ve açık yöneti­şim” ana başlıkları altında 41 hedefi içeriyor­du. Belirlenen hedeflerin; hazırlık ve tasarım, geliştirme, küçük ölçekli pilot uygulama, kü­çük ölçekli uygulama fazına ilişkin iyileştir­me, orta ölçekli pilot uygulama, orta ölçekli uygulama fazına yönelik iyileştirme, ülke uy­gulaması ve uygulamaları izleme değerlen­dirme aşamalarında 2022-2023 eğitim-öğre­tim sezonu sonuna kadar gerçekleştirilmesi planlanmıştı. 41 hedeften 40’ı için 2020-2021 öğretim yılı ülke uygulaması ya da uy­gulamaları izleme ve değerlendirme zamanı olarak belirlenmişti. Hedeflere bakıldığında yaklaşık yarısının gerçekleştirilebildiği, bir kısmının belgede yazılan biçiminden farklı bir uygulamaya dönüştüğü bir kısmının ise gerçekleşmediği anlaşılmaktadır. Tabloda gerçekleşen hedefler işaretlenmiştir. ­

Unutulan ya da Gündeme Gelmeyen Konular

2020 yılı, salgın sebebiyle planların büyük oranda aksadığı, aksamakla kalmayıp önce­liklerin değişmesine yol açtığı bir yıl oldu. Halk sağlığının ön plana çıktığı, sağlık sis­teminin sürdürülebilirliğinin öncelendiği, salgından en az etkilenmek için önlemler kapsamında hijyen ve sağlık araç gereçleri­nin üretim ve temininin teşvik edildiği bir yıl oldu. Doğal olarak 2020’de eğitimde de ön­celikler değişti. Yüz yüze eğitime ara verilme­siyle eğitimin sekteye uğramaması için uzak­tan eğitim yollarının tamamı gündeme geldi ve birçoğu uygulamaya kondu. Okulların, öğretmenlerin, öğrencilerin; cihaz, interne­te erişim ve destek ihtiyaçlarının giderilmesi öncelik oldu.

Bununla beraber eğitim sisteminin kronik sorunlarından biri hâline gelen teftiş sistemi­nin yasal boşluklarının giderilmesine yönelik çalışmalar neredeyse hiç gündeme gelmedi. Birkaç yıl öncesinden beri gündemde olan “3600 ek gösterge” konusu da unutulan ko­nulardan biri oldu. Kalkınma Planı ve MEB Stratejik Planının önemli başlıklarından biri de hayat boyu öğrenme alanıydı. Hayat boyu öğrenmeye yönelik girişimler 2020’de zayıf kaldı, önceki yıllarda elde edilen başarılar geriledi.

2020; 2023 Eğitim Vizyonu hedeflerinin bir­çoğunun hayata geçirileceği bir yıl olması gerekirken 2019’da ilan edilen, tanıtılan, planlanan birçok çalışma da kadük kaldı. Yeni ortaöğretim modeli, öğretmen destek noktaları, ölçme değerlendirme merkezleri ile ilgili ilerleme sağlanamadı. Bununla birlik­te Bakan Selçuk, yeni lise tasarımının yanın­da ilkokul ve ortaokul tasarımına ilişkin pilot uygulamanın da gelecek yıl başlayacağını açıkladı.

Öğretmenlik Meslek Kanunu taslağı Cumhurbaşkanlığına sunulduğu açıklanmış olsa da 2020 boyunca herhangi bir gelişme olmadı. “Ücretli öğretmenlerin ücretlerinin iyileştirilmesi, okul yöneticilerinin ve deza­vantajlı bölgelerde çalışan öğretmenlere yö­nelik teşvik sistemlerinin kurulması” hedefle­ri gündeme gelmedi.

2023 Eğitim Vizyonu’nun okul yöneticileri ve öğretmenler bakımından en çok önemse­nen ve beklenen hedeflerinden biri de “okul gelişim planı, okul merkezli bütçe ve okul bütçe ve bağış sisteminin düzenlemesi”ydi. Bu konularda da bir adım atılmadı. Son ola­rak eğitim sisteminin teşkilat yapısını, gerek­sinimleri karşılayacak esneklik ve niteliğe ka­vuşturacak sistem revizyonu konusunda da herhangi bir gelişme olmadı.

Genel Değerlendirme

 2020’de unutulan konulardan biri de etüt merkezlerinin ve dershanelerin durumu oldu. 2018 ve 2019 boyunca kapatılmalarına ilişkin gündem, resmî açıklamalar, belirlenen uygulama takvimi ve son olarak 2020 Hazi­ran’ında eğitim öğretim sezonu sonunda kapatılacaklarının açıklanması gibi birçok gelişmeye rağmen 2020 yılında dershaneler, kurslar, etüt merkezleri ve diğer destek kurs­ları adeta unutuldu. Salgın sebebiyle zorun­lu olarak eğitime uzaktan devam eden kurs­lar, ekonomik tedbirler kapsamında işten çıkarmanın yasaklanması ile gündemden düşmüş oldu.

Türkiye’de 2020 yılına yönelik hedefleri içeren eğitim politika metinlerinde yer verilen önceliklerin eğitim sisteminin dönüşüm ihtiyacı ve alanlarını belir­lemede başarılı olduğu, ancak hedeflerin gerçekleştirilmesi konusunda aynı başarının gösterilemediği görülmektedir. Okul öncesi eğitim, özel eğitim, mes­leki eğitim ve hayat boyu öğrenme alanları, uluslararası kurumların hedef ve analizleri bakımından da doğru ve gerekli önceliklerdir. Bunlara ek olarak 21. yüzyıl becerilerinin kazandırılmasına yönelik yenilenen içerik, yöntem, ortam ve teknoloji bakımından eğitim sisteminin revizyonu konusunda konulan he­defler, sistemin büyüklüğü, derinliği ve genişliği bakımından istenen nitelikte gerçekleşememektedir. Yıllar içinde hedeflerin dönüştüğü, özünü ve ruhunu kaybederek hayata geçirildiği görülmektedir.

1 MEB Strateji Geliştirme Başkanlığı (Kasım, 2019). 2020 Yılı Performans Programı. http://sgb.meb.gov.tr/meb_ iys_dosyalar/2019_11/25140957_2020_Performans-ProgramY_12112019_1515.pdf

2 MEB Strateji Geliştirme Başkanlığı (Ekim, 2020). 2021 Yılı Performans Programı. http://sgb.meb.gov.tr/www/ dokumanlar/icerik/30

3 Hazine ve Maliye Bakanlığı & Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı (Ekim, 2019). Yeni Ekonomi Programı 2020-2023. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2019/10/YeniEkonomiProgrami_OVP_2020-2022.pdf

4 Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı 2021 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı. https://www.sbb.gov.tr/ wp-content/uploads/2020/11/2021_Yili_Cumhurbaskanligi_Yillik_Programi.pdf

5 Hazine ve Maliye Bakanlığı (Eylül,2020). Yeni Ekonomi Programı 2021-2023. https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2020/09/ YEN%C4%B0-EKONOM%C4%B0-PROGRAMI-K%C4%B0TAP%C3%87IK.pdf

6 MEB Strateji Geliştirme Başkanlığı (Aralık,2020). 2021 Yılı Bütçe Raporu. http://sgb.meb.gov.tr/meb_iys_dosya­lar/2020_12/30125920_2021_BUTCE_SUNUYU.pdf