GENEL GÖRÜNÜM
Ülkelerdeki eşitsizlik, toplumda yaşayan bireyleri doğdukları andan itibaren hem doğrudan hem de dolaylı olarak etkileyen bir etmendir. Eşitsizliğin Türkiye’deki konumunu istatistiki verilerle incelemek yerinde olacaktır. Gelir eşitsizliğinin ölçülmesinde temel bir gösterge olan Gini katsayısı, ülkelerdeki gelir eşitsizliğini 0-1 puan aralığında gösteren bir ölçüdür. 2019 verilerine göre Türkiye, 0,4 Gini katsayısıyla OECD ülkeleri arasında en yüksek eşitsizlik düzeyine sahip üçüncü ülke konumunda (OECD, 2019a). Sosyoekonomik eşitsizlikler ve eğitimdeki eşitsizliklerin karşılıklı etkileşim halinde olduğu biliniyor. Eğitimdeki eşitsizlikler ailelerin çocuklarının eğitimleri için ayırabildikleri sermaye ve aktardıkları kültürel ve sosyal sermaye miktarına bağlıdır (Sunar, 2019). Bu kapsamda eğitimdeki eşitsizlikleri irdelemek adına bölgeler arası okullaşma oranları, özel ve kamu okul ve öğrenci sayıları, cinsiyet oranları ve özel eğitim öğrenci sayıları incelendi.
Eğitimde eşitsizlik söz konusu olduğunda ön plana çıkan göstergelerden biri bölgeler arası okullaşma oranlarıdır. Bölgeler düzeyinde okullaşma oranları okul öncesi, ilkokul, ortaokul ve ortaöğretim kademelerine göre incelendi. Okul öncesi kademeleri arasında en yüksek okullaşma oranı, okul öncesi 5 yaş grubuna ait. Bölgeler özelinde bakıldığında ise aynı kademede en yüksek oran %92,76 ile Doğu Karadeniz Bölgesi’ndedir. İlkokul kademesinde %93,82 oranıyla Batı Marmara Bölgesi en yüksek okullaşma oranına sahipken %92,21 oranıyla Doğu Karadeniz Bölgesi en düşük orana sahip.
Ortaokul kademesinde Batı Marmara Bölgesi %91,36 oranıyla en yüksek okullaşma oranına sahip bölge iken en düşük okullaşma oranına sahip bölge %88,08 ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi oldu. Ortaöğretim kademesine gelindiğinde %93,53 ile Batı Anadolu Bölgesi’nin en yüksek okullaşma oranına sahip olduğu görüldü. Yine aynı kademede en düşük okullaşma oranları %80,66 ile Güney Doğu Anadolu Bölgesi’nde gözlemlendi. Bölgelerin ortalaması ile Türkiye’nin ortalaması kıyaslandığında okul öncesi 5 yaş grubunda Türkiye ortalaması altında kalan bölgeler İstanbul, Batı Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’dir. İlkokul kademesinde okullaşma oranlarına bakıldığında Orta Anadolu, Doğu Karadeniz, Kuzeydoğu Anadolu, Orta Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Türkiye ortalamasının altında. Ortaöğretim kademesine bakıldığında ise Kuzeydoğu Anadolu, Orta Doğu Anadolu ve Güney Doğu Anadolu Bölgesi’nin de Türkiye ortalamasının altında olduğu görülüyor. Sonuç olarak Güney Doğu Anadolu Bölgesi tüm kademelerde Türkiye ortalamasının altında okullaşma oranına sahip olan bölge oldu.
Eğitim kurumlarının türlerine göre okul, öğrenci ve öğretmen sayıları da eğitimde eşitsizlik bağlamında ele alınması gereken bir göstergedir. Buna göre okul sayılarının resmî ve özel okullarda 2020-2021 eğitim öğretim yılı hariç yükselme gösterdiği belirtilebilir.
2021-2022 yılında bir önceki seneye göre resmî okulların sayısı %4,8 oranında arttı. Özel öğretim kurumlarının sayısı ise bir önceki seneye göre %5 oranında artış gösterdi. Dolayısıyla özel öğretim kurumlarının 2020- 21 yılında kaybettiği okul sayısını 2021-22 yılında geri kazandı denilebilir.
Öğrenci sayılarına bakıldığında resmî okullarda istikrarlı bir artış gözlemlenirken 2020- 2021 senesinde diğer senelerdeki artışa göre daha az miktarda artış görülüyor. Özel okullarda da sadece 2020-2021 yılında öğrenci sayılarında azalma varken diğer eğitim öğretim yıllarında bu sayı arttı. Buradan hareketle salgın döneminde devlet okuluna giden öğrenci sayıları çok az miktarda artarken özel okula giden öğrenci sayısı azaldı. Öğretmen sayıları da devlet ve özel okulları bazında öğrenci sayılarında olduğu gibi benzer bir seyir izledi. Aynı şekilde sadece 2020-2021 yılında özel okullarda görev yapan öğretmen sayısı azalırken devlet okullarında görev yapan öğretmen sayıları her yıl artış gösterdi. Salgın döneminin ağır koşullarından etkilenen yüz yüze eğitimden mahrum kalan öğrenciler okul terki ile karşı karşıya kaldı. Salgın nedeniyle eğitime ara verilmek zorunda kalındığı için öğrencilerin ders kayıpları fazla iken zeka gelişimleri ve sosyal ilişki kurma becerileri zayıfladı. Öyle ki eğitim öğretim dönemine devam edildiğinde öğrencilerin sınıf ortamına adaptasyon sorunu yaşadığı görüldü. Özel öğretim kurumları okul ve öğrenci sayısı bakımından 2020-2021 döneminde kaybettiğini geri almaya başlamış gibi görünüyor.
Örgün eğitim istatistiklerinde cinsiyet oranı, “Belirli bir öğretim yılında ilgili öğretim türünün kız çocuk brüt okullaşma oranının, aynı öğretim yılında ilgili öğretim türünün erkek çocuk brüt okullaşma oranına olan göreli büyüklüğü anlamına geliyor ve iki farklı göstergenin (brüt okullaşma oranlarının) birbirine oranlanıp 100 ile çarpılması ile hesaplanıyor” (MEB, 2022b). Yıllar içinde cinsiyet oranlarının ilkokul kademesinde düştüğü gözlemleniyor. Ortaokul kademesindeki cinsiyet oranı nispeten diğer kademelere göre en yüksek orana sahip ve yıllar içinde dalgalı bir seyir izliyor. Ortaöğretim ve yükseköğretim eğitim seviyelerinde de cinsiyet oranının yıllar itibariyle yükseldiği görülüyor.
Özel eğitim gereksinimi olan çocukların istatistiklerine bakıldığında özel eğitim kurumlarında öğrenim gören toplam öğrenci sayısının yıllar itibariyle arttığı görülüyor. 2019- 2020 ve 2020-2021 eğitim öğretim yıllarında artış olmaması salgın dönemine denk gelinmesi neticesinde eğitim öğretimin sekteye uğramasıyla açıklanabilir. 2021-2022 yılında bu sayı 472 bin ile en yüksek sayıya ulaştı. Buradan hareketle yıllar geçtikçe özel eğitime ihtiyacı olan çocukların eğitim öğretim hayatına kazandırıldığı söylenebilir. Ancak cinsiyet dağılımı da incelendiğinde özel eğitimde erkek öğrencilerin kadın öğrencilerden daha yüksek miktarda eğitime dahil olduğu görülüyor. Örneğin, 2021-2022 yılı özelinde bakıldığında yaklaşık olarak erkek öğrencilerin sayısı kadın öğrencilerin sayının iki katı kadardır. Bu noktada cinsiyet eşitliği sağlanması adına özellikle kadın öğrencilerin özel eğitime kazandırılması için ayrıca çaba sarf edilmesi gerekiyor.
Eğitim Kurumlarının Türlerine Göre Okul, Öğrenci ve Öğretmen Sayısı (2016/17-2021/22)
