ANALİZ YAZILARI
Yunus Emre Bozcu
Sakarya Üniversitesi
Cumhuriyet Başsavcılıkları, yetkili mercilerce suç şüphesinin öğrenilmesinden iddianamenin kabulüne kadar geçen evre olan soruşturma evresinde suç haberini aldıktan sonra maddi gerçeğe ulaşmak adına soruşturma faaliyetlerinin yürütülmesinden sorumlu makamdır. Bunun yanı sıra kovuşturma aşamasındaki yargılama faaliyetlerini kamu adına izlemek ve katılmak, kesinleşen mahkeme kararlarının yerine getirilmesi ile ilgili işlemleri yapmak ve takip etmekten sorumludur.
Başsavcılıklarda ihbar dosya sayısı her geçen yıl yükseliş göstermiştir. Teknolojik gelişmeler ile son yıllarda artan sosyal medya kullanımı suç işlenmesini kolaylaştırmıştır. Özellikle kişilerin sosyal medya aracılığıyla birbirlerine yönelttikleri hakaret içerikli sözlerin nitelikli hakaret (cezayı artıran hal) suçunu oluşturması ve bu suçun şikâyete ve uzlaştırmaya tabi olması son dönemde hakaret suçuna ilişkin şikâyetlerin artmasına yol açmıştır.
Sosyal medya, daha önce sabıkası olmayan vatandaşların dahi şüpheli/sanık konumuna gelebilmesini kolaylaştırmıştır. Zira sosyal medya kullanıcıları tanımadıkları bir insana karşı dahi suç işleyebilme potansiyeline sahiptir. Vatandaşların hukuki hakları bakımından farkındalıklarının artması da ihbar dosyası sayısındaki artışın bir diğer sebebidir.
Cumhuriyet başsavcılıklarında soruşturma dosyası, şüpheli ve mağdur/müşteki sayılarına ilişkin grafikler 2013-2016 yılları arasında sürekli olarak artış göstermiştir. 2017 yılında gerçekleşen sıçramaların sebebi 15 Temmuz 2016 darbe girişimi ve devamındaki süreçtir. Bu süreçte yargı ağır bir iş yükü altına girmiş ve normalden çok daha fazla insan ceza soruşturmaları ile karşı karşıya kalmıştır. Aynı şekilde FETÖ soruşturmalarında pek çok kişi ve kurum mağdur ve müşteki sıfatıyla soruşturma dosyalarını takip etmiştir.
2020 yılında grafiklerin az da olsa düşüş göstermesinin sebeplerinin ise soruşturma aşamasındaki FETÖ dosyalarının artık kovuşturma aşamasına geçmesi, Soruşturma Yapılmasına Yer Olmadığı Kararına ilişkin düzenleme ile Cumhuriyet Savcılarına soruşturma açmama yetkisi tanınması ve yargı paketleri ile uzlaştırma ve ön ödeme kapsamına giren suçların sayısının artırılması olabileceği düşünülmektedir. Düşüş yönündeki bu eğilimin sürdürülebilir olması önemlidir.
Cumhuriyet Başsavcılıklarında Soruşturma Ortalama Görülme Gün Sayısı 2016’ya kadar artış eğilimini sürdürürken 2016’da yukarı yönlü sıçrama hareketi yapmıştır. Bunun temel sebeplerinden biri 15 Temmuz 2016 ve devamındaki süreçte yargının üzerine yüklenen ağır iş yüküdür. 2020 yılında yukarı yönlü gerçekleşen sıçrama hareketinin temel sebebinin ise şikâyet ve ihbar dosyalarındaki artış ile savcıların mesleki donanımlarına ilişkin sorunlar olabileceği düşünülmektedir. Soruşturma sürelerinin uzamasından, Adalet Bakanlığınca yürütülen yargıda hedef süre uygulamasıyla -soruşturmalar özelinde- henüz istenilen sonuçların alınamadığı anlaşılmaktadır.
Faili meçhul dosya sayısının 2013-2019 yılları arasında artarak çoğalması, ceza yargılamasında kimi suçların aydınlatılması noktasında hala kara deliklerin veya önemli eksikliklerin bulunduğunu gözler önüne sermektedir.
Cumhuriyet savcısının, soruşturma evresi sonunda, kamu davasının açılması için yeterli şüphe oluşturacak delil elde edilememesi veya kovuşturma olanağının bulunmaması hâllerinde verdiği karara Kovuşturmaya Yer Olmadığı Kararı (takipsizlik) denir.
Cumhuriyet Başsavcılıklarında sonuçlanan soruşturmalardaki karar oranı 2014 yılından beri artış göstermektedir. Burada takdir edilmesi gereken husus, 2017’den itibaren %50’den fazla dosyanın karara bağlanılması ve bu oranın istikrarlı şekilde artarak devam etmesidir.
Cumhuriyet Başsavcılıklarında sonuçlanan soruşturmalardaki suç sayısının belirli suç tiplerine göre dağılım oranına incelendiğinde malvarlığına karşı işlenen suçlar zirvededir. Bu bağlamda hırsızlık, yağma ve mala zarar verme gibi suçlar en çok işlenen suçlara örnektir. En çok işlendiği belirtilen ilk beş suç tipinde de takipsizlik kararı oranının %50’den fazla olmasına rağmen ceza mahkemelerinin ağır iş yükü altında sıkışması yapısal çözümlerin gerekliliğinin işaretidir.
Hülasa, Cumhuriyet Başsavcılıklarına ilişkin grafikler Türkiye’de Cumhuriyet Başsavcılıklarınca gerçekleştirilen işlem ile yürütülen süreçlerin arzu edilen hızda ve maddi gerçeğe ulaşmada yeterince elverişli olmadığını gözler önüne sermektedir. Bununla birlikte uzlaştırma ve ön ödeme kapsamındaki suçların sayısının artırılması, Seri Muhakeme Usulü ve Soruşturmaya Yer Olmadığına Dair Kararı gibi müesseselerin adli süreçlere olumlu katkı sunduğu açıktır.
Cumhuriyet Başsavcılıkları İhbar Dosya Sayısı (2018-2021)
Kaynak: Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü, Adli İstatistikler 2021
Cumhuriyet Başsavcılıklarında Soruşturma/Faili Meçhul Dosya Sayısı (Milyon, 2013-2020)
Kaynak: Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü, Adli İstatistikler 2021
Cumhuriyet Başsavcılıkları Ortalama Görülme Süresi (Gün, 2014-2021)
Kaynak: Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü, Adli İstatistikler 2021
Cumhuriyet Başsavcılıkları Soruşturma Dosyalarındaki Şüpheli/Mağdur Sayısı (Milyon, 2013-2021)
Kaynak: Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü, Adli İstatistikler 2021
Cumhuriyet Başsavcılıkları Kovuşturmaya Yer Olmadığına Dair Verilen Karar Sayısı ve Oranı (2014 – 2021)
Kaynak: Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü, Adli İstatistikler 2021.
