ANALİZ YAZILARI

Fatih Talha Boyraz

Avukat

Adli süreçlerin sağlıklı bir biçimde sürdürülebilmesi, yeterli sayıda hâkim ve savcının istihdam edilmiş olmasına bağlıdır. Bu doğrultuda her ne kadar toplam savcı sayısı kimi yıllar azalmış olsa da toplam hâkim ve savcı sayısı 2013 yılından 2020 yılına dek istikrarlı bir artış göstermiş, bu eğilim günümüzde de devam etmektedir. Buna göre 2013 yılında 14.035 olan toplam hâkim ve savcı sayısı 2020 yılına gelindiğinde 22 bini geçmiştir.

Özellikle 2017 yılının ardından gerçekleşen ani artış dikkat çekicidir. 2013’ten 2017’ye kadar olan 4 yıllık dönemde toplam artış 2.354 hâkim ve savcı ile sınırlıyken 2017’den 2020’ye kadar olan 3 yıllık dönemde artış 5.624’ü bulmuştur. Bilindiği üzere 15 Temmuz 2016’da gerçekleşen darbe girişiminin ardından yargı teşkilatından toplam 3.968 hâkim ve savcı görevlerinden ihraç edilmiştir (“Fuat Oktay ihraç edilen hakim ve savcı sayısını açıkladı”, 2021). Ancak yıl sonu verilerine bakıldığında bu ihraçlar toplam sayılarda azalmaya neden olmamış, yargı teşkilatı bu boşlukları hızlıca doldurmuştur.

Yargı teşkilatında görev alan hâkimler; adli ve idari yargı mahkemelerinde görev alan hâkimler, Yargıtay ve Danıştay tetkik hâkimleri ve Adalet Bakanlığı merkez, bağlı ve ilgili kurum kuruluşlarında idari görevlerde çalışan hâkimlerden oluşur. 2013-2017 yılları arasında toplam hâkim sayısındaki artış 2.184’ü bularak toplam 11.530 hâkim sayısına ulaşılmıştır. 2017-2020 yılları arasında ise toplam artış 3.621’ü bularak toplam hâkim sayısı 15.151’e ulaşmıştır. 2020 yılında bu hâkimlerin yaklaşık %45’i kadınlardan oluşurken %55’i erkeklerden oluşmuştur.

Yargı teşkilatında görev yapan savcılar ise il ve ilçe Cumhuriyet başsavcıları, Cumhuriyet başsavcı vekilleri, Cumhuriyet savcıları, Yargıtay Cumhuriyet savcıları, Danıştay savcıları ile Adalet Bakanlığı merkez, bağlı ve ilgili kuruluşlarında idari görevlerde çalışan savcılardan oluşur. 2013-2017 yılları arasında toplam savcı sayısındaki artış yalnızca 170 ile sınırlı kalarak toplam 4.859 savcı sayısına ulaşılmıştır. 2017-2020 yılları arasında ise toplam artış 2.003’ü bularak toplam savcı sayısı 6.862’ye ulaşmıştır.

En temel kamu hizmetlerinden biri olarak adalet hizmetinin vatandaşların ihtiyaçlarını karşılar nitelikte olması toplumsal refah için olmazsa olmazdır. Bu nedenle geçmişten günümüze kişi başına düşen hâkim ve savcı verileri arasında karşılaştırmalar yapılagelmiştir. Ancak unutulmamalıdır ki kimi ülkeler arasındaki hukuk sistemi ve hukuk kültürü farklılıklarını göz önünde tutmadan böyle bir karşılaştırma yapmak tutarlı olmayacaktır. Örneğin 2018 yılı verilerine göre Anglo-sakson hukuk sisteminin geçerli olduğu İngiltere ve Galler’de yüz bin kişiye düşen hâkim sayısı yalnızca 3,1 iken Kıta Avrupası hukuk sisteminin geçerli olduğu ülkemizde her yüz bin kişiye 15,6 hâkim düşmektedir. Çeşitli açılardan benzer sistemlere sahip olduğumuz Almanya’da bu oran 24,5, İsviçre’de 14,3 ve Fransa’da 10,9’dur (Avrupa Konseyi [CoE], 2020). Bu ülkelerle karşılaştırıldığında ülkemizin azımsanmayacak hâkim sayısına sahip olduğu söylenebilir.

Salt personel sayılarından ibaret olan yukarıdaki nicel veriler ile birlikte mevcut personelin mesleki kıdem oranlarına bakmakta yarar vardır. Meslekten ihraçlar ve emekliye ayrılmalar ile 2017 yılının ardından gerçekleşen ani artışlar hesaba katıldığında yargı teşkilatında görev yapan hâkim ve savcıların mesleki kıdem ortalamaları son yıllarda oldukça düştüğü söylenebilir. 2019 yılında açıklanan bir veriye göre mevcut hâkim ve savcıların %45’inin mesleki kıdemi 3 yıl ve daha azdır (Bursalı, 2019).

Yargı teşkilatındaki hâkim ve savcı dışındaki personel sayılarında da benzer bir eğilimi görmek mümkündür. 2013-2017 yılları arasında hâkim ve savcı dışındaki toplam personel sayısı 6.479 kişi artarak 44.458’e ulaşmıştır. 2017-2020 yılları arasında ise artış 9.364 kişiyi bularak 54.822 kişiye ulaşılmıştır.

Adalet Bakanlığının bütçe detaylarına bakıldığında 2010 yılında 3,7 trilyon lira olan bakanlık bütçesi personel sayısındaki artıştan daha dikey bir eğilim göstererek 2018 yılında 13,7 trilyon liraya ulaşmıştır. 2010 yılında %1,25 olan merkezi bütçe payı 2018 yılında %1,62’ye yükselmiştir. Avrupa Konseyi verilerine göre 2018 yılında kişi başına düşen yargı bütçesinin üye devletlerdeki ortalaması yaklaşık 75 Euro’yu bulurken Türkiye’de bu rakam yaklaşık 18 Euro sınırında kalmıştır (Avrupa Komisyonu, 2020).

Son olarak ülkemizin yargı teşkilatı personel sayıları azımsanmayacak nicelikte olduğu söylenebilir. Ancak son yıllarda yaşanan olaylar teşkilatın mesleki kıdem oranlarını oldukça düşürmüş ve bu durum nitelik kaygılarını beraberinde getirmiştir. Gerek temyiz merciinden gelen bozma kararlarındaki gerekse AİHM ve AYM gibi insan hakları mahkemelerinden gelen ihlal kararlarındaki artışlar birlikte değerlendirildiğinde yargı teşkilatımızın nitelik yönünden geliştirilmesi, özellikle insan hakları eylem planında da hedeflenin eğitimlerin ciddiyetle uygulanması gerekmektedir. 

Hakim ve Savcı Sayısı (2013 – 2021)

Kaynak: Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü, Adli İstatistikler 

Erkek ve Kadın Hakim Oranları (%, 2021)

Kaynak: Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü, Adli İstatistikler 

Erkek ve Kadın Savcı Oranları  (%, 2021)

Kaynak: Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü, Adli İstatistikler 

Adalet Bakanlığı Bütçesi ve Merkezi Bütçe İçerisindeki Payı (Milyar TL, %, 2010 – 2018)

Kaynak: Adalet Bakanlığı